Praktijk in de kijker: ‘Voorlezen maakt een verschil’ van secundaire school Don Bosco Genk
Hoe kunnen we het leesplezier van jongeren en volwassenen vergroten? Het is een thema dat veel organisaties aanzet tot creatieve en innovatieve projecten waarmee ze bijdragen aan een brede leescultuur. In deze reeks zoomt Iedereen Leest in op leesbevorderingsinitatieven die navolging verdienen en die andere organisaties kunnen inspireren om gelijkaardige projecten op te zetten.
door Katrien Elen
De voorleesvaardigheden van de leerlingen versterken en zo het (voor)leesplezier op school stimuleren, dat was het opzet van ‘Voorlezen maakt een verschil’, een project van Don Bosco Genk. Iedereen Leest ging langs op de secundaire school waar een divers publiek kiest voor een opleiding met Arbeids- of Dubbele finaliteit, te vergelijken met het vroegere BSO en TSO.
Onderdeel leesbeleid
Een paar jaar geleden al merkten de leerkrachten op Don Bosco Genk dat het leesniveau van de leerlingen achteruit ging. Niet alleen de leerkrachten Nederlands kwamen tot die vaststelling. ‘Elke leerkracht kreeg ermee te maken,’ zegt coördinator gelijke onderwijskansen Myriam Pecquet. ‘Zo viel het op dat leerlingen de examenvragen minder goed begrepen wanneer er beeldspraak werd gebruikt.’ In 2018 besloot de school om haar leesbeleid aan te scherpen. Toen vervolgens de resultaten van een PISA-onderzoek naar de leesvaardigheden bij 15-jarigen het aanvoelen van de leerkrachten bevestigden, kreeg de motivatie van de leerkrachten nog een extra boost. Het leesbeleid kreeg vorm. ‘Dat leesbeleid vormt nog steeds de basis van het project “Voorlezen maakt een verschil”,’ zegt Myriam. ‘Al is de klemtoon in de loop van de jaren wel verschoven van begrijpend lezen naar (voor)leesmotivatie.’
Weerstand overwinnen
Met ‘Voorlezen maakt een verschil’ focuste Don Bosco Genk twee schooljaren lang op voorlezen. Heel concreet werden de voorleesvaardigheden van de leerlingen van de derde graad uit de richtingen Organisatiehulp, Sociaal en Technische Wetenschappen, Office en Retail en Haarzorg aangescherpt via een reeks activiteiten. Om de resultaten meetbaar te maken werd er voor het project van start ging via een enquête gepolst naar de (voor)leesattitudes van de leerlingen. Van de groep ondervraagde leerlingen schreef 42,8% dat ze graag lezen, 25,2% dat ze graag voorlezen. Daartegenover stond dat de meerderheid wel werd voorgelezen door hun ouders toen ze klein waren (73,2%), en dat ze dat later ook voor hun kinderen willen doen (58,9%).
‘Bij het begin van het schooljaar klonk er bij de leerlingen best wat weerstand,’ zegt Myriam. ‘Niet alleen in de enquête. Ook als we hen vroegen om op een griezel- of sprookjestocht tijdens Voorleesweek voor te lezen aan de eerstejaars, dan zag bijna niemand dat zitten. “Die eerstejaars zijn toch veel te oud om voorgelezen te worden”, zeiden ze dan. “Enkel bij kleuters willen we dat doen.” Ze hadden schrik om belachelijk te worden gevonden, of voelden stress om voor een groep te staan.’
(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Enthousiasmerende professionals
Dat de weerstand om voor te lezen aan de eerstejaars wegviel, heeft een paar redenen. In eerste instantie gaf het bezoek van auteur Els Beerten een boost aan de (voor)leesmotivatie. Myriam: ‘De eerste keer kwam zij om de leerlingen via een gesprek te motiveren om voor te lezen. Fijn, maar nog niet alle leerlingen waren meteen mee. Later vroegen we haar om haar eigen verhaal te vertellen: over haar boeken, over haar stadsgedicht voor de stad Genk… - Els komt uit Genk. Dat verhaal bracht ze heel enthousiast, het stimuleerde de leerlingen om haar boeken te gaan lezen. Voor de leerlingen maakt het een wereld van verschil als een leerkracht een boek aanraadt, of wanneer de auteur zelf vertelt over een boek.’
“Voor de leerlingen maakt het een wereld van verschil als een leerkracht een boek aanraadt, of wanneer de auteur zelf vertelt over een boek.”
Tijdens het schooljaar 2021-2022 stond er ook een wat meer theoretische workshop van Goedele Ghysen gepland rond het belang van voorlezen in de verschillende levensfasen. Die viel vooral bij de leerkrachten in de smaak, maar was voor veel leerlingen vrij abstract. Tijdens het schooljaar 2022-2023 werd deze niet opnieuw gepland. ‘Al realiseren we ons dat een workshop die de leerkrachten aanspreekt ook enorm motiverend kan werken voor het team,’ zegt Myriam. ‘Door ook voor hen een leerrijk aanbod te voorzien, wordt een project als dit veel breder gedragen.’
Tot slot kwam woordkunstenaar Katelijne Billet langs in de klas voor een actieve workshop rond verteltechnieken. ‘Dat sloeg aan,’ zegt Myriam. ‘Iedereen was razend enthousiast. Plots waren er een pak meer kandidaat-voorlezers.’
(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Samenwerking bib
Verder stond er ook een workshop in de bib van Genk gepland waar de leerlingen kennismaakten met het beschikbare aanbod aan voorleesmateriaal: van voorleesboeken voor baby’s, peuters en kleuters tot voorleesmateriaal voor ouderen. Vooral het aanbod voor kinderen sprak de leerlingen van STW (Sociaal Technische Wetenschappen) en OH (Organisatiehulp) aan - het bereidt hen voor op jobs in de kinderverzorging en het kleuter- en lager onderwijs. De voorleesmogelijkheden voor ouderen werden minder goed onthaald, ook al kan dit interessant zijn in de ouderenzorg. ‘Deze leerlingen lopen stages in woonzorgcentra maar daar merken ze dat er in de praktijk maar weinig wordt voorgelezen. Hoogstens zal een bewoner eens vragen om een stukje uit de krant te lezen. Omwille van deze ervaring zagen ze de meerwaarde niet.’
De workshop in de bibliotheek had als bijkomend effect dat de banden tussen de school en de bib sterker werden aangehaald. ‘Zo adviseerden ze ons sindsdien rond de samenstelling van een boekenkoffer waaruit de leerlingen tijdens de middagpauze boeken kunnen ontlenen,’ zegt Myriam. ‘In het algemeen durven we hen sneller bellen als we denken dat ze ons ter hulp kunnen zijn. En de leerlingen hebben dankzij de workshop uiteraard nog eens hun weg naar de bib gevonden en werden er attent op gemaakt dat de bib meer is dan een plek om boeken te ontlenen.’
Voorleesfeest
Het hoogtepunt van de twee voorleesschooljaren was de verhalentocht tijdens Voorleesweek - in 2021 ging het om een griezeltocht, in 2022 om een sprookjestocht. Tijdens die tocht lazen de zesdejaars die eerder de workshops rond voorlezen volgden griezelverhalen of sprookjes voor aan de eerstejaars. Voor de deelnemende leerlingen was dit telkens een overwinning op zichzelf. ‘Zoals ik al zei, wilde niemand dit in eerste instantie doen,’ zegt Myriam. ‘Na de workshops meldden de kandidaten zich schoorvoetend aan. Maar ook dan liep het niet direct van een leien dakje. Vaak duurde het een paar sessies voor de leerlingen de nodige vlotheid vonden. Gelukkig kwam het telkens meer dan in orde. Leerlingen en leerkrachten kregen zo echt een succeservaring.’ De reacties van de deelnemende leerlingen lezen dan ook overwegend positief van ‘Ik heb onthouden dat ik goed heb voorgelezen’ over ‘Ik vond het heel leuk, ik heb me eens juffrouw mogen voelen’ tot ‘Ik heb nieuwe dingen bijgeleerd van hoe ik juist lees zodat ze aandachtig blijven.’
(De tekst gaat verder onder de afbeelding. Onderaan dit artikel vind je een fotoreportage over de verhalentocht.)
Wat ook bijdroeg aan het succes van die tochten, was de aankleding. Aan iedereen - leerlingen en leerkrachten - werd gevraagd om verkleedkledij of decoratie mee te brengen. Leerkrachten huishoudkunde zorgden met hun leerlingen voor lekkers. Zo was iedereen betrokken. ‘Extra motiverend was dat we dit jaar ook verkleedkledij van Stad Genk mochten gebruiken,’ zegt Myriam. ‘Zij organiseren ook een sprookjestocht. De leerlingen vonden het prachtig om kostuums te mogen dragen waar zij normaal geen toegang toe hebben.’ De aankleding vergrootte bovendien de magie voor het publiek. ‘En het concentratievermogen,’ weet Myriam. ‘Tijdens het luisteren konden de leerlingen rondkijken, er was veel te zien. Ook sound effects zoals een hysterische lach hielden hen bij de les.’
Altijd en overal voorlezen
Na de workshops en de griezel/sprookjestocht stopt het niet voor Don Bosco. ‘De bedoeling is dat voorlezen een vanzelfsprekend onderdeel wordt van het schooljaar,’ zegt Myriam. ‘Zo zijn er plannen dat leerlingen van de zesdes tijdens de middagpauze bij wijze van middaganimatie zullen voorlezen aan de eerstejaars. Een alternatief voor de sportactiviteiten tijdens de lunchpauze. Ook deden de vijfdejaars al van ‘Masked Reader’ naar analogie met ‘The Masked Singer’. Als er iemand jarig is, zal de klastitularis voorlezen uit de boekenkoffer. En ook op Gedichtendag, voor Valentijn en op de opendeurdag zullen er voorleesprikkels zijn.’
De resultaten laten zich alvast voelen. Niet alleen blijkt uit de enquête bij de leerlingen dat de attitudes rond (voor)lezen positief zijn veranderd. Zo zou bij aanvang van schooljaar 2021-2022 een vierde van de leerlingen graag hebben voorgelezen, terwijl in juni 44% een positief antwoord gaf. De attitudes tegenover graag lezen stegen van 43 naar 51%. Voorlezen blijft dus nuttig en belangrijk, zoals eerder onderzoek aangaf. Daarnaast is er met het project op Don Bosco een stukje taalonzekerheid weggewerkt. Myriam: ‘Dit is concreet merkbaar. Vorig schooljaar lazen de zesdejaars voor het eerst zelfgeschreven teksten voor op de proclamatie. Dat durven is een positieve evolutie. Bovendien hebben we de leerlingen handvatten meegegeven om in de toekomst te blijven voorlezen: in de zorg, maar ook als ouder. Dat is allesbehalve evident voor veel leerlingen op onze school. Ze denken: “Dat kan ik niet”. Als het dan toch lukt, overheerst fierheid.’
Kortom, door breed – een schooljaar lang en samen met het hele team - in te zetten op voorlezen probeert Don Bosco Genk om de vooroordelen van hun leerlingen rond voorlezen opzij te zetten en hen succesvolle (voor)leeservaringen te laten beleven. De eerste resultaten lijken alvast positief.
Tips van Myriam om van een voorleesactiviteit een succes te maken
- Zorg dat er over je project wordt gepraat in de leraarskamer door iedereen - in zijn of haar expertiseveld - te betrekken (en daarvoor te erkennen). Dat helpt om de initiële weerstand van leerkrachten (‘Vallen er nu weeral uren van mijn vak weg’) te overwinnen.
- Geef de leerlingen inspraak in de keuze van de teksten en de inkleding. De leerlingen hebben ons daarin echt verrast. Ze hebben lang gezocht en kozen in een aantal gevallen voor onbekende sprookjes, uit de middeleeuwen bijvoorbeeld.
- Samen sta je sterker. Zo konden wij dankzij Stad Genk gebruik maken van professioneel verkleedmateriaal. De bib van Genk hielp dan weer bij de keuze van teksten. Zoek dus naar samenwerkingen.
- Schakel professionals in. Workshops van auteurs en woordkunstenaars zorgen ervoor dat zowel leerlingen als leerkrachten sterker in hun schoenen staan en werken stimulerend. Op www.auteurslezingen.be vind je een ruim aanbod.
- Laat je niet tegenhouden als de leerlingen eerst weigerachtig staan tegenover de activiteit. Toch iets doen wat je eerst niet zag zitten én dat ook goed doen, is enorm krachtig. Je krijgt het gevoel dat je iets hebt overwonnen.
- Bevraag de attitudes rond (voor)lezen door middel van een enquête voor en na. Zo krijg je een tastbare resultaten. Zwart op wit vooruitgang zien, motiveert leerkrachten.
- Maak er een totaalspektakel van. Beperk de activiteit niet tot lezen alleen, maar zet ook in op de aankleding: van decor tot feestelijke hapjes. Dat werkt inspirerend. Een wedstrijd ‘om ter best verkleed’ kan daarbij een extra boost geven.
Voor de realisatie van dit project deed Don Bosco Genk beroep op subsidies voor leesbevordering van Literatuur Vlaanderen. Wil je met jouw organisatie ook een leesbevorderingsproject opzetten? Lees het reglement en de indienvoorwaarden. Je vindt er ook meer info over de samenwerking met Iedereen Leest.
Bekijk de fotoreportage van de verhalentocht tijdens Voorleesweek:
Deel dit artikel:
