IBBY-project in de kijker: ‘Read with Me’ uit Iran

IBBY staat voor International Board on Books for Young People. Het is een internationaal netwerk dat mensen verbindt die professioneel bezig zijn met kinderboeken en leesbevordering. Zo streeft IBBY wereldwijd naar toegang voor boeken voor elk kind. Het netwerk werd opgericht in 1953 en heeft afdelingen in 80 landen, waaronder twee in België: IBBY Vlaanderen en IBBY Belgique-francophone. IBBY Vlaanderen opereert onder de vleugels van Iedereen Leest en wil met dit artikel IBBY-praktijken uit het buitenland breder ontsluiten in Vlaanderen.

Onderzoek in actie

IBBY Vlaanderen was opgetogen toen Zohreh Ghaeni werd aangekondigd als een van de winnaars van de 2022 IBBY-iRead Outstanding Reading Promotor Award tijdens de Kinderboekenbeurs 2022 in Bologna. IBBY Vlaanderen nomineerde Ghaeni al eerder voor de Astrid Lindgren Memorial Award (ALMA) voor haar opmerkelijke bijdrage aan de kinderliteratuur, en we zijn al sinds het prille begin overtuigd van de waarde van haar werk met het Read with Me-project.

Zohreh Ghaeni, directeur van het Institute for Research on the History of Children’s Literature (IRHCL), richtte Read with Me op in 2010. Het doel: voorlezen aan kinderen promoten die opgroeien in een context van crisis en achterstand in Iran en enkele Farsi-sprekende regio’s in Afghanistan. Het zette het onderzoek van het IRHCL om in de praktijk en leverde opmerkelijke resultaten. Read with Me heeft tot op vandaag boeken geïntroduceerd in het leven van meer dan 300.000 kinderen in risicosituatie door kwaliteitsboeken te brengen naar kinderbibliotheken in 28 provincies van Iran. Het heeft talloze moeders praktische vaardigheden rond leesbevordering bijgebracht. Het project heeft ook bijna 10.000 leerkrachten, bibliothecarissen en vrijwilligers opgeleid en meer dan 100 bibliotheken helpen opzetten.

De sterkte van het Read with Me-project zit deels in de eenvoud met onderliggende principes rond uitbreidbaarheid, flexibiliteit en duurzaamheid. Hierdoor zijn veel aspecten van Read with Me gemakkelijk aan te passen en over te nemen. Zohreh Ghaeni deelde enkele inzichten over hoe de activiteiten ter plaatse werkten, met welke uitdagingen het project geconfronteerd werd, welke rol de partnerschappen spelen en wat de bredere invloed van Read with Me is.

De oorspronkelijke inspiratie voor het project kwam voort uit een urgente bezorgdheid van het IRHCL: duizenden kinderen in de grote Iraanse steden leven in armoede en worden tot werken verplicht. Bovendien zijn velen van hen uitgesloten van school, en dus ook van de alfabetiserende en emanciperende voordelen die opgroeien met boeken heeft. Onderzoek van het IRHCL toonde aan dat kwaliteitsboeken niet alleen hun taal- en leesvaardigheid verbeterden, maar ook hun begrip, kritisch denken en creatief probleemoplossend vermogen. Dat zijn allemaal vaardigheden die de uitkomst van hun levens kunnen veranderen.

Uitdagingen aangaan

Naarmate het project uitbreidde, wou het IRHCL ook proberen om de begeleiding zo duurzaam mogelijk te maken. Toch kwamen ze enkele uitdagingen tegen: 'De onstabiele politieke, economische en sociale omstandigheden vormden onze grootste obstakels. Om daarmee om te gaan zijn we extreem flexibel in onze procedures. In het begin focusten we enkel op de kleuterklassen en scholen in achterstandswijken. We werden gesteund door de leerkrachten en leesbegeleiders in opleiding die zich bij ons programma aansloten bij intakes die elke drie maanden startten, en die toegang hadden tot kwalitatieve kinderboeken via de klasbibliotheken. We gingen regelmatig op bezoek in de klassen met Read with Me-trainers. Zo werd snel een systeem opgezet van permanente supervisie en evaluatie om de duurzaamheid van het project te versterken. We zorgden er ook voor dat de bibliotheken, die op kinderen gericht zijn, opgezet werden in de buurt van scholen, en dat gezinnen – vooral moeders – hierbij betrokken raakten.'

Andere uitdagingen die Ghaeni aanhaalt komen voort uit de uitgestrektheid en diversiteit van Iran zelf: 'Ons land heeft verschillende klimatologische omstandigheden, etniciteiten, religies en talen, en de inwoners worden geconfronteerd met kansarmoede. Het is dus onmogelijk te zeggen dat we vaste oplossingen hebben kunnen vinden. Wat wel helpt is dat we een team hebben dat voor elke regio, stad of dorp een specifiek programma kan ontwerpen op basis van de omstandigheden van de onderwijzers en bibliothecarissen, de culturele kenmerken van de mensen en de mate van lokale participatie.' Het kantoor van het project in Teheran heeft ongeveer 10 voltijdse en deeltijdse projectleiders, alsook 20 vrijwilliger-trainers. Zij reizen door Iran om leerkrachten, bibliothecarissen en andere vrijwilligers op te leiden. In de provincies passen leerkrachten en leesbegeleiders van het Ministerie van Onderwijs het project toe in (kleuter)scholen. Read with Me probeert sponsors te vinden om de opgeleide bibliothecarissen te betalen, want zij komen uit diezelfde kansarme gebieden als de kinderen aan wie ze voorlezen.

“De opleiding die we aanbieden houdt in dat we praten over hoop tegen deze verlaten kinderen, zodat ze de warmte van ons bestaan kunnen voelen, onze stem kunnen horen, in onze ogen kunnen kijken en weten dat we hier staan, zowel naast als achter hen.”

'Door de jaren heen hebben we geleerd hoe we met de grote problemen moeten omgaan. In sommige gebieden merkten we dat we, naast de leerkrachten opleiden en de schoolbibliotheken oprichten, ons ook op de gezinnen moesten richten, dus ontworpen we een aantal workshops voor moeders. Stap voor stap probeerden we de ouders te overtuigen om de voordelen van lezen met hun kinderen te erkennen. Hiervoor stuurden we boeken, handboeken en videoclips op. We werken er voortdurend aan om hen te motiveren thuis een rijke leesomgeving op te bouwen. Onze ervaring in de ontluikende geletterdheid hielp ons om kinderbegeleiders op te leiden om ook met weesbaby’s en peuters te werken. Deze opleiding houdt in dat we praten over hoop tegen deze verlaten kinderen, zodat ze de warmte van ons bestaan kunnen voelen, onze stem kunnen horen, in onze ogen kunnen kijken en weten dat we hier staan, zowel naast als achter hen.'

Samenwerkingsverbanden op meerdere niveaus

Partnerschappen zijn de sleutel tot de duurzaamheid en het succes van elk leesbevorderingsproject, en ook Read with Me heeft steun gekregen van partners van verschillende grootte en met verschillende middelen. Privébedrijven die hun activiteiten willen steunen zijn meestal geïnteresseerd in het financieren van culturele activiteiten voor kinderen. Sinds 2019 kunnen ook particulieren doneren aan het project via de campagne One teacher, one classroom, one library (één leerkracht, één klaslokaal, één bibliotheek). Bij die campagne worden kleine fondsen samengevoegd om kleine klasbibliotheken op te richten: 'Iedereen kan een klasbibliotheek adopteren en financieel ondersteunen. Hoewel de campagne slechts kleine bedragen inzamelt, heeft het de laatste jaren toch een betekenisvolle verandering teweeggebracht. Dankzij de campagne hebben we veel vrijwilligers in heel Iran kunnen opleiden, zodat zij kwaliteitsboeken kunnen delen met kinderen in kansarme gebieden.'

In 2013 en 2019 werden twee Read with Me-projecten ondersteund door het IBBY Children in Crisis Fund. Het eerste project richtte zich op 800 kleuters in de afgelegen dorpen van twee kansarme gebieden in Zuid-Khorasan. Het tweede project trok naar Khuzestan, een zuidelijke regio van Iran die het slachtoffer werd van de overstromingen in het voorjaar van 2019. 'Read with Me was in staat een kinderbibliotheek op te richten in het Gouriyeh-gebied die dienstdoet als permanente basis voor leesbevorderingsactiviteiten. Die staan centraal in het Gouriyeh Library Project. Read with Me richtte zich ook op de opleiding en emancipatie van meisjes en jonge vrouwen uit het gebied om bibliothecarissen en lokale ambassadeurs te worden.'

De Nederlands-Zweedse kinderauteur en illustrator Marit Törnqvist verleende ook haar steun aan het Read with Me-project. Ze reisde tweemaal naar Iran om workshops te geven aan honderden kinderen, leerkrachten en boekbemiddelaars. Ook gaf ze het project de rechten om haar boeken naar het Farsi te vertalen, en heeft ze waardevolle begeleiding geboden aan getalenteerde jonge Iraanse illustratoren die kwaliteitsboeken produceren voor de Iraanse markt.

Domino-effect van Read with Me

Tijdens Ghaeni’s lezingen op belangrijke events zoals op de Kinderboekenbeurs in Bologna en het 38ste IBBY Internationaal Congres in Putrajaya, vertelde ze graag hoe toepasbaar de meeste elementen van het project zijn. Deze repliceerbaarheid is ingebouwd in de kernprincipes van het project: mogelijkheid tot uitbreiding, gebruiksvriendelijk zijn, flexibel voor sociale en culturele behoeften en omstandigheden, en duurzaam door sterke supervisie en constante evaluatie.

Ghaeni vertelde dat het project invloed heeft gehad op de manier waarop andere projecten in de regio werken en zelfs nieuwe leesbevorderingsprojecten heeft geïnspireerd: 'De Read with Me-gemeenschap is klein en kan niet alle kinderen in nood helpen. Maar we hebben flexibele en duurzame modellen ontwikkeld die kinderen kunnen ondersteunen die geen stem hebben en die niet gezien kunnen worden in verschillende contexten. Read with Me heeft een enorme impact gehad op leesbevorderingsinitiatieven, kinderbibliotheken en uitgevers.'

“Leesbevorderingsgroepen verzamelden vooral boeken die weggegooid werden uit huizen en andere centra. Na ons werk te leren kennen, hebben ze de manier waarop ze werkten aangepast.”

'Veel leesbevorderingsgroepen stuurden boeken naar de meest kansarme gebieden zonder veel aandacht te besteden aan de kwaliteit van de boeken en de manier waarop de boeken gedeeld zouden worden. Ze verzamelden voornamelijk boeken die weggegooid werden uit huizen en andere centra. Nadat ze ons werk leerden kennen, veranderden ze hun manier van werken. Onze aanpak, waarbij we een rijke geletterdheidsomgeving creëren in onze bibliotheken en het kind centraal stellen, heeft veel veranderingen teweeggebracht in het ontwerp van Iraanse kinderbibliotheken. Daarnaast is ons hoofdmotto “elk kind heeft het recht om kwaliteitsboeken te lezen”. Dat betekent dat we kwaliteitsboeken uit verschillende landen publiceren met respect voor de auteursrechten. Dit heeft invloed gehad op sommige uitgevers van kinderboeken die daarvoor nooit auteursrechten respecteerden. Tot slot hebben onze experten de gewoonte elk jaar bibliografieën te publiceren van kwaliteitsboeken. Deze lijsten zijn de belangrijkste bron geworden voor de selectie van kwaliteitsboeken voor alle kinderbibliotheken en scholen.'

'Onverwacht startte het project een nieuwe reeks activiteiten, als reactie op de vraag van veel analfabete moeders naar alfabetiseringslessen. Ze wilden leren lezen zodat ze boeken konden voorlezen aan hun kinderen. Ons werk op dat gebied bracht ons ertoe een model van ‘functionele geletterdheid voor moeders’ te ontwikkelen. Dat model stelt Iraanse en Afghaanse kansarme en ongeletterde moeders in afgelegen gebieden in staat hun kinderen te ondersteunen bij het leren en lezen.'

Vaak zijn Read with Me-bibliotheken de enige culturele centra in een dorp of zelfs een stad. Als dynamisch knooppunt organiseren ze verschillende culturele evenementen die een link hebben met de boeken die de bibliotheken in bezit hebben: 'Het is deze dynamiek die vrijwilligers inspireert om het project te promoten, om boeken te brengen naar nabijgelegen dorpen, om de bibliotheek te introduceren bij iedereen die ze kennen en om er alles aan te doen om de activiteiten van de bibliotheek uit te breiden.'

“Vaak zijn Read with Me-bibliotheken de enige culturele centra in een dorp of zelfs een stad. Als dynamisch knooppunt organiseren ze verschillende culturele evenementen die een link hebben met de boeken die de bibliotheken in bezit hebben.”

Train de trainer

Omdat het project makkelijk uit te breiden is, legt Ghaeni uit hoe lang de opleiding voor bibliothecarissen en leerkrachten duurt, aangezien dit een zware investering kan zijn die de groei in de weg staat: 'Normaal gesproken volgt elk nieuw lid van de Read with Me-familie verschillende workshops tijdens hun eerste jaar in de opleiding. Vanaf dan krijgen bibliothecarissen en leerkrachten voortdurend aanvullende training van Read with Me. Sommige van de beste afgestudeerden in verschillende delen van het land kunnen de rol van Read with Me-ambassadeurs op zich nemen en zelf nieuwe leerkrachten en bibliothecarissen opleiden. Het duurt ongeveer drie jaar om een Read with Me-ambassadeur te worden.'

Read with Me begeleidt activiteiten op macro- en microniveau en vereist dat de deelnemende klassen een kleine bibliotheek hebben waar elke week boeken worden uitgewisseld. Uit onderzoek en ervaring van het IRHCL blijkt dat de kinderen die genieten van literatuur en kunst, tijdens voorleessessies en voorstellingen heel gemotiveerd raken om meer boeken uit hun bibliotheek te lenen. Ze willen deze zelfs mee naar huis nemen om te delen met hun ouders, broers en zussen. Het is daarom belangrijk om regelmatig nieuwe titels te hebben in het aanbod van deze bibliotheken.

Individuele getuigenissen en empirische studies tonen aan dat het project en de boeken die het introduceert cruciaal zijn geweest voor het verbeteren van de leesvaardigheid van kinderen. Daarnaast brengen boeken ook positieve veranderingen teweeg in hun leven. Azadeh Sadeghi van het Ameneh-kinderdagverblijf meldt bijvoorbeeld dat het project het personeel van het kinderdagverblijf in staat stelde lezen te gebruiken om kinderen met uiteenlopende vaardigheden te helpen de beste start in het leven te maken. Wanneer de kinderen in de bibliotheek zijn, worden hun boekkeuzes gerespecteerd. De hele ervaring is gericht op het opbouwen van zelfvertrouwen. Het stress- en angstniveau van kleine kinderen daalt, ze kunnen zich meer uitspreken over hun behoeften en waarderen de gevoelens van anderen. Sadeghi vertelt: 'Voorlezen aan kinderen brengt de boodschap over: "Jij bent belangrijk, we geven om je". Eigenwaarde is een basisbehoefte. Wanneer je de kinderen doorheen de week meeneemt naar de bibliotheek en je zegt "vandaag is het jouw beurt", betekent dat: "Deze tijd speciaal voor jou is gereserveerd".'

“Voorlezen aan kinderen geeft de boodschap ‘Jij bent belangrijk, we geven om je’.”

REEKS: Praktijk in de kijker

Hoe kunnen we kinderen en volwassenen meer, beter of anders toeleiden naar lezen? Hoe kunnen we wie weinig of niet in contact komt met verhalen laten proeven van leesplezier? In deze reeks zoomt Iedereen Leest in op initiatieven die door hun laagdrempelige karakter anderen kunnen inspireren.