Young adult, what’s in a name?

Een eerste versie van dit artikel verscheen op 23 juli 2019. Op 23 september 2022 werd dit artikel geüpdatet met nieuw onderzoek.

De jongvolwassene

Boekenreeksen voor tieners zoals Twilight en The Hunger Games zijn standaardvoorbeelden van Young Adult Literature. Ook in Vlaanderen en Nederland kennen we intussen populaire adolescentenromans van o.a. Dirk Bracke en Marita De Sterck.

De term Young Adult werd voor het eerst gebruikt door een Amerikaanse bibliothecaris in de jaren 30. Die begreep dat tieners vaak niet weten wat te lezen. Vinden ze hun gading nog op de kinderafdeling? Of mogen ze al eens bij de volwassenen rondneuzen? Een consumentenonderzoek in Nederland uit 2018 concludeerde dat tieners onvoldoende beseffen dat er een aanbod op hun maat bestaat. De ondervraagde jongeren gaven aan dat ‘ze bediend willen worden met een eigen genre’.

“Veel twintigers, dertigers en oudere volwassenen zitten evenzeer met hun neus in YA-boeken. Leeftijd helpt dus niet om YA af te bakenen, het lijkt meer te zijn dan een leeftijdsaanduiding.”

YA-boeken worden grofweg toegewezen aan de leeftijdscategorie 12 tot 18 jaar. In veel bibliotheken en boekhandels over de hele wereld staan YA-boeken echter ook op het schap voor 18- tot 25-jarigen. Veel twintigers, dertigers en oudere volwassenen zitten evenzeer met hun neus in YA-boeken. In Amerika is bijvoorbeeld 55% van het YA-lezerspubliek ouder dan 18 jaar.

Leeftijd helpt dus niet om YA af te bakenen. YA lijkt dus op het eerste zicht meer te zijn dan een leeftijdsaanduiding. Dat bewijst ook het felle discussiepunt op online fora – zoals deze op sfnovelists.com – of de Harry Potter-reeks van J.K. Rowling al dan niet als YA-boeken bestempeld mogen worden. Sommige lezers argumenteren dat de eerste boeken geen YA zijn maar kinderboeken, en dat YA pas van toepassing is naarmate de personages uit de boeken evolueerden. Andere lezers zien deze reeks minder passen binnen YA, en ook experten jeugdliteratuur houden er uiteenlopende meningen op na.

Het DNA van YA

Waar zit die kenmerkende YA-factor dan wel? Om te beginnen zijn YA-boeken vaak geschreven vanuit het standpunt van tieners, meestal vanuit de eerste persoon en in de tegenwoordige tijd – dat verhoogt de urgentie van het verhaal. Bovendien kan een lezer zich door die directe schrijfstijl gemakkelijk identificeren met het verhaal. Daarnaast draaien YA-boeken meestal rond opgroeien. Het is in dat opzicht typische overgangsliteratuur: enerzijds tussen het kind- en volwassenzijn, anderzijds wijst het op een persoonlijke evolutie bij de personages, zoekend naar hun eigen identiteit.

YA-verhalen zorgen voor een grote herkenbaarheid. Hun geloofwaardigheid zit niet zozeer in een realistische plot, maar in de herkenbaarheid van de gevoelens voor de opgroeiende lezer. Ups-and-downs in het meerderjarig worden passeren de revue: je onbegrepen, verward of verliefd voelen. Adolescenten identificeren zich hierdoor gemakkelijk met deze hoofdpersonages. Vanuit die herkenbaarheid groeit hun empathie. Voor jonge lezers is identificatie een cruciaal onderdeel van het leesproces. Verder vindt er dikwijls een reis plaats in een YA-boek, weg van huis. De kinderlijke fantasie van een queeste en avontuur slaan bij jongeren goed aan. Ook de confrontaties met volwassenen (ouders, leerkrachten …) behoren vaak tot een YA-boek.

Is YA dan een genre, zoals de literaire thriller? De criteria zijn niet sluitend. De setting is bijvoorbeeld vaak een school, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Sommige YA-verhalen spelen zich af in een futuristische fabriek of een middeleeuwse stad. YA is dus eerder een overkoepelende term. Het kan de vorm aannemen van thrillers, romantische boeken, historische boeken, dystopische verhalen …

Maatschappijkritiek

In YA spelen gemarginaliseerde personages aan de rand van de samenleving vaak de hoofdrol en komen er zwaardere onderwerpen zoals verkrachting, scheiding, weglopen, depressie … aan bod. Ook maatschappelijke discussiepunten zoals migratie, gender, digitalisatie en ecologie vinden hun weg naar YA.

Ondanks deze thematieken en maatschappijkritische insteken, betekent dit niet dat de toon van YA moraliserend hoeft te zijn. Een goed YA-boek slaagt erin om de balans te houden tussen kritisch zijn en hoopvol klinken. In YA kan de auteur hoop sterk benadrukken. Dat is net handig wanneer je schrijft over zwaardere onderwerpen, zegt schrijfster Samira Ahmed, wiens recentste werk Opgesloten zich afspeelt in een dystopische wereld waar een islamofobe regering de macht heeft.

Boeken over alternatieve maatschappijen groeien aan populariteit in de 21ste eeuw, mede dankzij YA. Dystopische scenario’s werken extra goed in YA omdat je het opgroeiproces van de tiener kan spiegelen aan de evolutie van een samenleving. De tiener komt in opstand tegen de autoriteit en trekt daarmee bepaalde patronen in twijfel.

Leesplezier

YA-boeken zijn vaak dik en worden regelmatig uitgegeven in serievorm. Het zijn lange verhalen, met tijd voor karakterontwikkeling en veel spanning om de plot vooruit te stuwen. Het toegankelijke leesniveau van YA laat toe dat ze in een mum van tijd uitgelezen kunnen worden, wat lezers een gevoel van voldoening geeft. Dat kan als toegevoegde waarde de lezer helpen tijdens het ontwikkelen van zijn of haar leessmaak. Zo formuleert academicus Chris Crowe het als volgt:

Goede YA-boeken slaan de terughoudendheid uit terughoudende lezers, lokken kritische gedachten uit bij geraffineerde lezers en zorgen voor uren van leesplezier bij alle lezers.

Je kan YA opvatten als een introductie tot volwassen fictie, verklaart onderzoeker Linda Ackermans. Ouders, leerkrachten en bibliotheekmedewerkers mogen de capaciteiten van YA daarom verder omarmen. Ter illustratie kan The Hunger Games (Suzanne Collins) in de klas worden gekoppeld aan George Orwell om literatuur als maatschappijkritiek te bespreken - andere opties zijn bijvoorbeeld De Boekendief (Markus Zusak) aan Anne Franks dagboek, of 67 seconden (Jason Reynolds) aan het Middelnederlandse Beatrijs. Maar ook op zichzelf lenen YA-boeken zich er goed toe om plot, stijlfiguren, personage of andere zaken te analyseren. Er is met andere woorden geen enkele reden om ze te bannen uit de klaspraktijk.

De eerder vermelde Ackermans onderzocht in opdracht van Stichting Lezen óf YA al een plek heeft in het Nederlands literatuuronderwijs. Anno 2022 staat een ruime meerderheid van leerkrachten Nederlands positief tegenover de inzet van YA in het literatuuronderwijs. Door YA-boeken toe te laten op leeslijsten menen ze de deur naar leesplezier breder open te zetten. Bovendien zorgen ze voor herkenning, en helpen ze leerlingen om de stap naar volwassenenliteratuur te maken. Toch zijn er ook leerkrachten die YA weren wegens onvoldoende literaire kwaliteit - vaak zijn deze leerkrachten ook minder bekend met het brede YA-aanbod.

Critici schilderen YA-boeken vaak af als ‘niet-literair’ omdat er te veel voorspelbare clichés in huizen: een romantisch verhaaltje, de getormenteerde tiener met een moreel kompas, opstand tegen de ouderfiguur … Het klopt dat zulke sjablonen frequent opduiken in YA, maar herkenbaarheid is wat het lezen van bepaalde boeken net geruststellend maakt. En in klassieke werken zoals Hamlet of de Ilias zitten vaak ook eerder genoemde ‘voorspelbare’ elementen verwerkt. Net zoals in andere genres en stijlen, varieert de literaire kwaliteit in het YA-aanbod natuurlijk. Maar voorspelbaar of niet, YA-boeken zijn waardevol om leesplezier te promoten en zo de leesmotivatie van tieners aan te wakkeren of levendig te houden. Nederlands YA-liefhebber Anouk van der Zee zinspeelt hierop:

Vaak lijkt het wel alsof de enigen die Young Adult serieus nemen, de doelgroep zelf is.

Dat die jongeren YA serieus nemen, bewijzen de erg succesvolle YA-festivals zoals het Nederlandse YALFest, het MTL YA FEST in Montréal of de eerste Belgische YALFest in 2018 dat plaatsvond in het FotoMuseum.

YA is literatuur over tieners, dat met plezier te lezen is door iedereen. YA verkent in al haar omvang (diversiteit in opzet, doelgroep, titels en evenementen) de eeuwige spreidstand tussen jong zijn en opgroeien, een spanningsveld dat auteurs al eeuwen met succes verwerken in literatuur.

Zelf gebeten door of geïnteresseerd in YA? Online vind je talloze bests of terug, zoals op Goodreads, Hebban, Time, Cosmopolitan of in het Oprah Magazine.

Bronnen

Young Adult Literature | Chris Crowe, The English Journal, 2001.
Bruggen bouwen: Van Zwigtman tot Hermans | Linda Ackermans, Levende Talen Magazine, 2017.
Young adult-literatuur op de leeslijst en in de lespraktijk | Linda Ackermans, Stichting Lezen, 2022.
Uit de school geklapt | Anouk van der Zee, 2019.
What is YA | Ariel Bissett, 2019.
Jongeren & Lezen | KVB Boekwerk, 2018.
Aflevering 09 |De Grote Vriendelijke Podcast, 2019.
Contemporary Children’s Fiction and Cosmopolitanism |Fiona McCulloch, Routledge, 2016.
Digital Citizenship in Twenty-First-Century Young Adult Literature | Megan L. Musgrave, Palgrave Macmillan, 2016.
Incorporating LGBTQ Young Adult Literature into Classroom as a Means to Bring Representation to Underrepresented Groups | Sam Hutchinson, Learning to Teach Magazine, 2018.
Reading like a girl |Sara K. Day, University Press of Mississippi, 2013.
Sexual Content in Young Adult Fiction | Bryan Gillis e.a., Rowman & Littlefield, 2015.

Lees ook