Van collectie naar connectie, lezen in digitale tijden

Uit het Digimeter-onderzoek van 2016 blijkt dat de helft van de Vlamingen Facebook dagelijks en intensief gebruikt. Meer dan de helft van de jongeren gebruikt maandelijks ten minstens vier verschillende socialemediakanalen. Pleitbezorgers van het boek vrezen dat vrijetijdslezen wordt opgeslorpt door de sociale media. Daarnaast zijn er nog andere bezorgdheden. De opgedreven sociale interactie met allerlei prikkels via smartphone, tablet en laptop botsen met het beeld van een lezer die zich afzondert met een boek. De verknipte aandacht in digitale tijden lijken haaks te staan op de concentratieboog die nodig is om je te verdiepen in een roman. We doen aan binge of marathon watching van tv-series met vrienden, ook de cultuur rond games groeit steeds. En niet enkel bij jongeren.

Er zijn tal van websites en sociale netwerken waar lezers hun ei kwijt kunnen. Goodreads is wellicht de bekendste ­site voor lezers. Hierop zijn, volgens hun eigen laatste cijfers, wereldwijd 55 miljoen gebruikers verzameld. Zij kunnen een digitale bibliotheek bijhouden door titels toe te voegen of lijstjes aan te maken. Actievere gebruikers schrijven recensies, kijken wat vrienden lezen, volgen of beginnen discussies over boeken of gaan in gesprek met auteurs. Anobii, BookWormr en Shelfjoy zijn soortgelijke sites die lezers dezelfde mogelijkheden bieden.

Sommige online leescommunity’s focussen meer op één aspect van lezen. Zo is er LibraryThing, dat lezers toelaat om hun boeken online te catalogeren. Andere websites gaan in op de nood een weg te vinden in de overvloed aan boe­ken door gepersonaliseerde leestips aan te bieden, zoals Readgeek, BookMovement en Gnooks. Op BookCrossing deel je dan weer letterlijk je eigen boeken met lezers over de hele wereld.

Ook Vlaamse bibliothe­ken en lokale besturen blijven niet stilzitten in dit digitale verhaal. Het Antwerpse Bookmine is een experiment waar inwoners hun favorieten delen en boeken te leen stellen voor anderen. Op die manier vormt het boek een opstap naar persoonlijk contact. Ook in Leuven wordt er geëxperimenteerd met sociaal lezen. Via het plat­form Leuven Leest kunnen Leuvenaars leestips van ambassadeurs ontdekken, maar ook literaire evenementen, leesclubs en leuke leesplekjes. Hier treedt een interessant samenspel op tussen ideeën die aangebracht worden via de website en de interactie met lezers. Zo melden leesclubs die voorheen amper zichtbaar waren zich spontaan aan. De leestips die ambassadeurs delen zijn bijna allemaal uitgeleend in de lokale bibliotheek.

Voor bibliotheken en lokale initiatieven blijft het zoeken naar het beste pad tus­sen het bestaande digitale aanbod van leesplatformen en sociale media. De lokale context biedt de mogelijkheid van nabijheid en het echte ontmoeten. De bij­drage van digitale platformen zit vooral in het leren kennen van nieuwe leden die een constructieve bijdrage willen leveren. Toch hangen de slaagkansen van digitale leescommunity’s heel vaak af van de kri­tische massa die in een lokale of regio­nale context niet evident is te bereiken. Bij Goodreads en Facebook regeert de macht van het getal, terwijl kleinere initiatie­ven soms maar een kort leven zijn beschoren. Toch blijft het aanbod van wereld­spelers overwegend Engelstalig. Grandes Libros heeft veel succes in de Spaanstalige wereld. En Hebban groeide op korte tijd uit tot een heel grote Nederlandstalige community. Daar schuilt misschien een mogelijkheid.