Getipt: praktische handleiding over kamishibai

Veel boeken, websites en blogs brengen informatie over lezen en leesbevordering. Medewerkers van Iedereen Leest tippen in de reeks ‘Getipt’ interessante vakliteratuur en online referenties. Een reeks vol food for thought. Dit boek kan je ook raadplegen in de vakbibliotheek van Iedereen Leest.

Met haar gids wil Inge Umans de kracht van kamishibai tonen aan ouders, leerkrachten en bibliotheekmedewerkers. Dat kamishibai meer is dan gauw een vertelkastje op tafel zetten en een verhaal vertellen, toont ze in een aantal inleidende hoofdstukken.

Kamishibai is deel van een traditie die teruggaat tot in de 12de eeuw. Bij zo’n lange traditie horen rituelen en specifieke betekenissen. Zo staat bij kamishibai het begrip kyokan centraal. Kyokan duidt op het gevoel van verbinding dat je krijgt wanneer je samen met anderen hetzelfde verhaal beleeft. Als kamishibai-verteller werk je het in de hand door het publiek actief bij het verhaal te betrekken, of door te werken met een openingsritueel – dat kan het plechtig inschuiven van de vertelplaten zijn, of een lied zingen.

Inge Umans legt achtergronden en betekenissen uit, maar houdt tegelijk een half oog op de praktijk gericht. Zo krijg je niet alleen een volledig beeld van wat kamishibai is, maar leer je tegelijk hoe je die betekenis vertaalt naar de realiteit. En zo bevat dit boek meer lagen dan de bondige hoofdstukken op het eerste gezicht doen uitschijnen. Verweven door de inleiding zit één idee: dat je kamishibai samen beleeft, dat publiek én verteller bij elkaar komen in het verhaal.

Prenten en prentenboeken – en bij uitbreiding kamishibai – worden snel gezien als iets voor kleuters, voor kinderen die zelf nog niet kunnen lezen en dus begeleiding nodig hebben bij het ‘lezen’ van verhalen. Eén van de waardevolle aspecten van Aan de slag met kamishibai is dat het nadrukkelijk inzet op een brede doelgroep. Ja, de vertelkastjes passen perfect in een kleuterklas. Maar ze horen net zozeer thuis in een secundaire school, de bibliotheek, OKAN-klassen, kinderdagverblijven en het volwassenonderwijs. Voor elk van die doelgroepen zijn er geschikte vertelplaten te vinden.

‘Het mooie is dat deze vertelvorm echt voor iedereen werkt. […] De vertelvorm sluit aan bij de mondelinge verteltraditie die in veel culturen leeft.’
Aan de slag met kamishibai, Inge Umans

Bij kamishibai bieden de illustraties een houvast bij de woorden, net zoals de expressie van de verteller helpt bij de interpretatie en het onthouden van het verhaal. Doordat er ruimte is voor spontane interactie, brengt het publiek het verhaal mee tot leven. Dit zorgt ervoor dat kamishibai erg breed inzetbaar is. Het past perfect in lessen wereldoriëntatie en presentatietechnieken, maar het helpt (anderstalige) kinderen ook hun woordenschat en verhaalkennis uit te bouwen.

Want – laat dat duidelijk zijn – Aan de slag met kamishibai is een doe-boek. Meer dan drie kwart van het boek bestaat uit concrete voorbeelden. Aan de hand van vijftien bestaande prentenboeken toont de auteur Inge Umans hoe je kamishibai kan inzetten. Ook hier benadrukt ze dat haar ideeën aan te passen zijn voor verschillende doelgroepen. Van Prinses Arabella maakt kleuren van Mylo Freeman, tot Rood rood roodkapje van Edward van de Vendel en Isabelle Vandenabeele (ill.): elk voorbeeld bevat een uitgebreid werkplan. Waar gaat het verhaal over? Hoe kan je het introduceren? Welke gespreksonderwerpen passen erbij? Welke creatieve opdrachten? Elk werkplan is rijkelijk geïllustreerd, zodat je een goed beeld krijgt van het verhaal. Helemaal mooi is dat er aan elk werkplan een Leestafel-op-maat gekoppeld is, vol boeken die aansluiten bij het verhaal, waardoor de kamishibai-voorstelling een verder leven kan krijgen.