Getipt: boek over de sociale impact van bibliotheken

In zijn boek Palaces for the people – how to build a more equal and united society houdt Amerikaans socioloog Eric Klinenberg een pleidooi voor openbare plaatsen zoals speelpleinen, parken, zwembaden, publieke ruimtes en bibliotheken. Samen maken ze deel uit van een ‘sociale infrastructuur’ die een belangrijke waarde heeft voor onze maatschappij.

Veel boeken, websites en blogs brengen informatie over lezen en leesbevordering. Medewerkers van Iedereen Leest tippen in de reeks ‘Getipt’ interessante vakliteratuur en online referenties. Een reeks vol food for thought. Dit boek kan je ook raadplegen in de vakbibliotheek van Iedereen Leest.

Aan het eind van de 20ste eeuw bracht socioloog Ray Oldenburg de term third place in de schijnwerpers: naast de thuisomgeving (first place) en de werk- of schoolomgeving (second place) zijn er plaatsen waar mensen die deel uitmaken van een gemeenschap samenkomen: kerken, parken, bibliotheken, cafés … Dergelijke third places worden belangrijk geacht voor burgerschap en maatschappelijke participatie.

Sociale infrastructuur

Klinenberg, verbonden aan de New York University, bestudeert deze thematiek vanuit een andere insteek, die van ‘sociale infrastructuur’. Daarmee doelt hij op fysieke plaatsen en omgevingen waar mensen persoonlijk met elkaar in interactie treden, plaatsen die het publieke leven dus vormgeven. De academicus breekt een lans voor meer aandacht voor de sociale infrastructuur:

‘Social infrastructure is the missing piece of the puzzle, and building places where all kinds of people can gather is the best way to repair the fractured societies we live in today.’

Klinenberg staat niet per se pessimistisch tegenover de huidige maatschappij, maar bekeek enkele cases waarin de sociale infrastructuur een antwoord biedt om de gemeenschap niet tot een fractured society te laten verengen.

De sociale bib

Bibliotheken maken voor de Amerikaans professor deel uit van de sociale infrastructuur, al lijken ze soms in een vergeethoekje geduwd:

‘Libraries are not the kind of institutions that most social scientists, policy makers, and community leaders usually bring up when they discuss social capital and how to build it.’

Nochtans voorziet sociale infrastructuur een omgeving waarin mensen kunnen participeren en in interactie treden met elkaar – en laat dit een van de vele functies zijn van een openbare bibliotheek. Van oudsher is een bibliotheek een ‘temple of knowledge’, waar burgers toegang kregen tot kennis en informatie. Door de komst van het internet wordt die functie al enige tijd in vraag gesteld. Sommige bibs moeten zich even herpositioneren, meent Klinenberg, maar de bib heeft nog vele andere functies te vervullen.

Mensen uit de buurt komen samen in bib Zelzate hun eigen verhaal schrijven. Met het piloottraject 'Elk verhaal telt' zetten FARO en Iedereen Leest de sociale functie van de bib in de kijker. © Simon Bequoye | Iedereen Leest

De Amerikaans socioloog oordeelt dat bibliotheken buffers zijn tegen eenzaamheid en afzondering. Zo vertelt hij het verhaal van Denise, die na de geboorte van haar dochtertje stopte met werken en na verloop bijna haar appartement in New York niet meer durfde te verlaten. Op plaatsen als winkels en koffiebars kon ze met een huilende baby niet terecht, maar in de bibliotheek vond ze gelijkgestemde moeders die haar konden helpen met vragen rond opvoeding of voorlezen.

De sociale professional

Een bibliotheek is niet enkel een toegankelijke plek, zo gaat de socioloog verder, de bib is een omgeving met een uitgebreid aanbod, georganiseerd door geschoold personeel. De vele activiteiten voor kinderen en voor hun ‘opvoeders’ – ouders, leerkrachten, onthaalouders – functioneren als een sociaal platform, waar mensen uit de buurt elkaar kunnen leren kennen. Bibmedewerkers hebben in dat opzicht een sociale, verbindende rol. De New Yorkse Denise prees de bibliothecaris die haar een kinderboek gaf over stervende dieren – haar eigen kat was ernstig ziek en haar dochtertje was erg gehecht aan de viervoetige huisgenoot. ‘I learned about the kind of resource I have in the library. And I felt lucky to have that help.’ Klinenberg vat de missie van bibliotheken dan ook in sociologisch opzicht samen: ‘to help people elevate themselves and improve their situation’.

Een paleis voor alle mensen

Vooral ouderen of mensen die alleen wonen kunnen die sociale dienst goed benutten, maar bibliotheken zijn voor alle mensen nuttig en nodig. Het is tevens een plek waar je een zeer divers publiek ziet, vervolgt Klinenberg:

‘Libraries are the kinds of places where […] people with different backgrounds, passions, and interest can take part in a living democratic culture. They are the kinds of places where the public, private, and philanthropic sectors can work together to reach for something higher than the bottom line.’

En verder:

‘After all, places like libraries are saturated with strangers, people whose bodies are different, whose styles are different, who make different sounds, speak different languages […]. Spending time in public social infrastructures requires learning to deal with these differences in a civil manner.’

Soms zijn er wel eens botsingen – bijvoorbeeld rust die verstoord geraakt – maar deze situaties zijn van voorbijgaande aard, het ‘bibliotheekritme’ vindt er algauw zijn weg terug, aldus Klinenberg. En net dat bekende ritme – de rust, de beschikbare ruimte, allemaal gratis – zorgt dat de bibliotheek een gekend baken of paleis is voor iedereen.