De leeswereld van Benoit Dhondt
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Benoit Dhondt, advocaat.
door Matthias M.R. Declercq
'Weet je wat de grote kracht van literatuur is?', vraagt Benoit Dhondt. Hij serveert koffie. Aan het raam flitsen de auto’s voorbij, maar het glas is dik en de stilte uitnodigend. 'Dat boeken je nooit om een moreel oordeel vragen. Een roman trekt je de leefwereld in van een personage, en al zijn de keuzes die dat personage maakt nog zo weerzinwekkend, zo verwerpelijk: je oordeelt niet. Integendeel, je morele voelsprieten worden aangescherpt. En die kracht staat haaks op onze maatschappij, waarin we meteen oordelen, en daar ook toe worden aangezet. 'Klopt dit, of klopt dit niet?', lees je overal.'
Benoit Dhondt sopt een koekje in de koffie. Even laat hij een stilte vallen, en gaat dan weer verder. 'Ja, lezen vergroot het empathisch vermogen', zegt hij, 'maar het woord 'empathie' is nu verdacht, het woord is besmet, alsof empathie zou betekenen dat je iets meteen goedkeurt. Maar dat is niet zo. Empathie is ontzettend belangrijk. Denk maar aan Medea, het toneelstuk van Euripides. Daarin doet een moeder het ondenkbare: ze doodt haar kinderen, als wraak op haar man. Lees je Medea, dan begrijp je waarom, je leert haar achtergrond kennen, haar wantrouwen, hoe weinig ze had om op terug te vallen en dan zie je de mens in haar en begrijp je de gruwel beter. Dat is empathie: je kunnen verplaatsen in de leefwereld van de ander, zonder er per definitie mee akkoord te gaan.'
Kafka
De taal van Benoit Dhondt is helder als pompwater. Hij praat vloeiend, hapert nooit, alsof de zinnen al een tijd klaar zitten, gepolijst en in de juiste volgorde, als een rij schoolkinderen die keurig het zebrapad oversteken. Hoeft niet te verbazen. Dhondt is advocaat. Hij is aangesloten bij het Antwerpse kantoor Antigone, dat inzet op vreemdelingenzaken. Zelf is hij gespecialiseerd in migratie- en vluchtelingenrecht.
'Als jonge advocaat raakte ik in de ban van Franz Kafka', zegt Benoit. 'Zijn beeltenis hangt hier in de gang, naast de voordeur. Ik las Het proces, Het slot, De gedaanteverwisseling, enz. en het was angstaanjagend om te merken hoe het werk van Kafka de wereld waarin ik me als stagiair begaf - justitie - zo goed ontsloot. Ik ben er nog altijd door beïnvloed en voel mij de boodschapper die een cliënt wegwijs probeert te maken in een anoniem 'systeem'. Het is die bestuurlijke macht, met al zijn holle, lege criteria, die beslist wat juist is, en wat niet. Die macht is ongrijpbaar. Het is een systeem dat het leven bepaalt van mensen die geen idee hebben tegen wie of wat ze het opnemen. Die mensen belanden in een traject dat jaren duurt, en nooit gaat iemand met hen in gesprek. Het systeem blijft anoniem, onpersoonlijk. Onderweg verandert het traject ook, zijn er steeds weer nieuwe regels, nieuwe criteria.
Het werk van Kafka ontmoedigde me aanvankelijk wel. Hij is geen hoopvolle auteur, maar legt wel op een heel mystieke manier bloot hoe normen verschuiven en hoe het burgerlijk systeem je vorm geeft, en welk gevaar daar in schuilt.'
Tupac
'Ik kom uit een geprivilegieerd milieu. Vader was reumatoloog, moeder vroedvrouw. We woonden in een rijhuis in Brugge, omringd door boeken. Ik las veel als kind, zou mezelf toen als een nerd durven omschrijven, ja. Ridders, mythen, kastelen: ik droomde van een leven als middeleeuwse wijsgeer, iemand die schaakt en dikke boeken leest. Dat veranderde in de puberteit. Ik las nog wel boeken, maar als tiener drong de muziek zich aan me op. Ik liet mijn haar groeien en luisterde naar hiphop, maar ook naar Miles Davis. Meer nog dan de jeugdliteratuur is het Tupac Shakur die mijn wereld openbrak. Het wereldbeeld dat uit de teksten van hiphoppers sprak, stond ver af van mijn eigen leefomgeving. Maar toch: door te luisteren naar Tupac voelde ik een woede die me vreemd was. Een woede die, zo leerde het internet me, was gebaseerd op de sociale achterstelling in Afro-Amerikaanse getto's in de Verenigde Staten. Zo kwam ik bij burgerrechten uit, leerde over Martin Luther King, over Malcolm X, over de Black Panthers, en zag in hoe het streven naar sociale verandering kan omslaan in geweld en frustratie. Muziek lag zo aan de basis van de vroege ontwikkeling van een eigen moreel kompas. En het is de literatuur die dat kompas verder ontwikkelde.'
Toni Morrison
'Tussen mijn 21ste en 26ste heb ik ontzettend veel boeken gekocht. Sommige heb ik overigens nog altijd niet gelezen, net omdat het er toen al zo veel waren. In het laatste jaar Rechten, waarin ik het beu was om de hele tijd wetgeving aangereikt te krijgen, zonder de context waarin die wetgeving is ontstaan, verdiepte ik me in de Arabische taal en nam er ook een paar vakken uit de politieke wetenschappen. Zo trof ik o.a. politicoloog Sami Zemni, die me in tegenstelling tot de saaie kost in de Rechten, inleidde in de wereld van de wereldpolitiek, en zeker in die van het Midden-Oosten. Zo leerde ik het werk kennen van Edward Said. Orientalisten van Said was een echte openbaring. Dat is het eerste echte non-fictieboek dat de grond onder me wegvaagde. Daarin schetst Said de houding van het Westen ten aanzien van het Oosten. Een fan-tas-tisch boek is dat. Het bracht me ook in contact met Gramsci en Foucault, waardoor ik later ook bij Nietzsche belandde, en andere filosofen. De bal ging toen echt aan het rollen.
Al lezend ging de wereld voor me open. En al helemaal na het lezen van Toni Morrison. In Turkije las ik Sula en was niks nog hetzelfde. De helderheid waarmee Morrison maatschappelijke verhoudingen blootlegt, de taal, de karakterschetsen, het geeft blijk van zoveel intelligentie en talent, dat het leek alsof de Amerikaanse auteur greep leek te hebben op de werkelijkheid. Alsof je die in haar volheid kunt vatten. Morrison leerde me anders naar de wereld kijken. Ze leerde me begrip te hebben voor verschillende perspectieven, meerdere zienswijzen, die verschillen van mens tot mens. Tegelijk streed ze ook nadrukkelijk tegen sociale onrechtvaardigheid, en dat maakte veel in me los.'
'Ik ben nu een mid-dertiger. De tijd van mijn twintigerjaren ligt achter me. Toen had ik kennelijk voor alles tijd, kocht aan de lopende band boeken en verdiepte me in al wat me interesseerde. Nu is die interesse er nog altijd, maar is de tijd beperkt. Maar ik blijf lezen, blijf mezelf vormen, en probeer dat om te zetten in wat ik doe.'
Deel dit artikel: