De bib heeft impact op het welzijn van bezoekers
Nieuw onderzoek van UAntwerpen stelt vast dat openbare bibliotheken een positief effect hebben op het welzijn van hun bezoekers. Iets ontlenen of een activiteit bijwonen blijkt de voornaamste reden tot een bibliotheekbezoek. Voor het eerst werden ook kinderen en jongeren bevraagd, de jongere bibliotheekbezoeker geeft aan de bib leuk te vinden.
Het nieuwe onderzoek – uitgevoerd door Universiteit Antwerpen in opdracht van VVBAD, Cultuurconnect, cult! en OP/TIL in samenwerking met onderzoeksbureau LMR – bouwt verder op vorige gebruikersonderzoeken en wil naast het gebruik van en de tevredenheid over de Vlaamse bibliotheken ook in kaart brengen welke impact een bibliotheek heeft op het welzijn van bibgebruikers. Zo bleek uit een eerdere bevraging dat 65% van de bibgebruikers méér las tijdens de coronacrisis, en toonde internationaal onderzoek al aan dat lezen goed is voor ons welzijn. Nu werd dus ook onderzocht of de openbare bibliotheek hier ook een steentje aan bijdraagt.
Bibliotheekbezoek en tevredenheid
De Gemeente- en Stadsmonitor stelde vorig jaar nog vast dat 45% van de Vlamingen in (coronajaar) 2020 een of meerdere keren een openbare bibliotheek bezocht in eigen gemeente. Iets meer dan 70% van de bibliotheekleden in het huidig onderzoek geeft aan maandelijks of vaker naar de bibliotheek te gaan. Vooral jongeren (-30 jaar) bezoeken de bib minder frequent dan andere leeftijdsgroepen. De onderzoekers vergeleken deze resultaten ook met bevragingen vóór corona, en stellen vast “dat het bibliotheekgebruik ondanks de coronacrisis vrij stabiel is gebleven.”
Leden komen vooral naar de bibliotheek om iets te ontlenen (94%), 16% woont wel eens een activiteit bij en 1 op 20 komt er studeren of werken. Die resultaten liggen in lijn met eerder onderzoek, maar wat opvalt is dat bezoekers die geen lid zijn, in eerste instantie naar de bib komen om een activiteit bij te wonen (25,7%). Daarna volgen een bezoek met de (klein)kinderen (19%), ‘slechts’ 18% bezoekt de bib om iets te ontlenen. Tegenover 2014 is het gebruik van pc’s en WiFi toegenomen bij deze bezoekers die geen lid zijn.
De Vlaming is ook tevreden over de aanwezige collecties van de bibliotheek. Grotendeels menen ze dat ze snel terugvinden wat ze zoeken, dat het aanbod beantwoordt aan hun specifieke wensen en dat de collectie aantrekkelijk gepresenteerd is. Daarnaast scoort de bib goed op vlak van openingsuren, bereikbaarheid, toegankelijkheid en een plek om rustig te lezen. Ook de hulpvaardigheid en deskundigheid van bibmedewerkers worden positief beoordeeld.
Respondenten die niet (meer) naar de bib komen, geven vooral als reden dat ze minder lezen (23%) of geen tijd hebben (21%).
Bibliotheken met impact
Amerikaans socioloog Eric Kleinenberg hield eerder al een pleidooi voor bibliotheken als deel van onze ‘sociale infrastructuur’, die een belangrijke rol speelt bij de verbondenheid in een lokale gemeenschap. Tijdens de coronacrisis van 2020-2021 werd de waarde van cultuur en de rol van culturele organisaties zoals bibliotheken sterk uitvergroot. Het onderzoek van UAntwerpen ziet dat “maar liefst 91% van de Vlamingen vond dat de bibliotheek meer dan ooit nodig was tijdens corona.” De onderzoekers wilden echter nog verder gaan en de impact van de bibliotheek volgens een Deens model in kaart brengen via vier dimensies rond welzijn:
- Veilige haven: zich goed voelen in een bib, de bib wekt emoties op zoals plezier of ontroering, zich kunnen onderdompelen of concentreren in een bib …
- Perspectief: de bib geeft stof tot nadenken, verruimt de kennis of blik, helpt om kritisch na te denken …
- Creativiteit: de bib inspireert, stimuleert vaardigheden of motiveert om nieuwe zaken uit te proberen …
- Gemeenschap: de bib zorgt voor ontmoeting (en vernieuwende gesprekken) met anderen, geeft inzicht in het leven van anderen …
Op al deze dimensies scoort de openbare bibliotheek erg goed bij de respondenten van dit onderzoek: bibliotheken worden gezien als een veilige haven en helpen om kritisch na te denken. Ze inspireren bezoekers en motiveren hen om nieuwe dingen te proberen. Ook binnen de gemeenschap speelt de bib een waardevolle rol: ze dragen bij tot meer inzicht in het leven van anderen en stimuleren ontmoetingen met de ander. Al ligt hier nog ruimte voor verbetering: vooral het oudere publiek ervaart de bib als ontmoetingsplek. Ook jongeren en (jong)volwassenen zouden de bib als een open en verbindende plek moeten kunnen ervaren, zeker voor wie zich eenzaam of sociaal geïsoleerd voelt.
Kinderen en jongeren
Voor het eerst werden ook kinderen en jongeren bevraagd. Iedereen Leest adviseerde over de vragenlijsten die werden aangepast voor verschillende leeftijdsgroepen. Bibliotheken konden een jongerenvragenlijst verspreiden via scholen en jongerenverenigingen. Jonge kinderen werden dan weer betrokken via de enquête voor volwassenen. Op die manier stemden ouders meteen toe om de antwoorden van hun kind(eren) mee op te nemen.
1 op 5 volwassen respondenten had een kind van 10 jaar of jonger. 88% van hen gaf aan dat hun kind(eren) wel eens naar de bibliotheek komen. Bij 61% van de ouders was hun kind ook aanwezig en konden ze uit een lijst en met hulp van hun ouders woorden kiezen over hoe zij de bib ervaren. Liefst 90% van de kinderen gaf aan de bibliotheek ‘leuk’ te vinden. 41% vond het gezellig, 39% rustig. Kinderen hebben een uitgesproken voorkeur: ze vinden de bib veel meer ‘leuk’ dan wel ‘saai’, veel meer kinderen vinden de bib ‘rustig’ dan wel ‘druk’. Volgens hun ouders bezoeken hun kinderen de bib vooral om iets te ontlenen (96,5%), om te lezen (53,8%) of om deel te nemen aan een activiteit in de bib (14,5%).
Net geen 6.000 jongeren (vooral onder de 16 jaar) vulden zelf een aangepaste vragenlijst in. 67% van hen is lid van de bib en 87% komt er om iets te ontlenen. 23% bezoekt de bib om iets te lezen. 9,2% zoekt er informatie voor schoolwerk, en 8,7% zoekt er een rustige plek. Net als bij de kinderen, konden jongeren associaties met de bib aanduiden via woorden. De resultaten zijn overwegend positief, maar iets minder uitgesproken positief dan bij kinderen: zo vindt 38% van de jongeren de bib leuk tegenover 26% die de bib saai vindt. 20% vindt de bib boeiend, 15% vindt de bib dan weer niet boeiend. Bij jongeren die niet naar de bib gaan, geeft 59,3% aan dat ze niet graag lezen. 38% heeft geen tijd en 32,6% vindt de bib saai. In het algemeen krijgt de bib een positief rapport van de Vlaamse jongeren: gemiddeld beoordelen ze de bib met 7,45 op 10.
Grote respons, specifiek profiel
151 bibliotheken namen deel aan dit onderzoek, en 57.888 respondenten – waarvan 6.333 jongeren – vulden de bevraging bij dit nieuwe onderzoek in. Hierbij valt wel op dat 9 op de 10 respondenten al lid is van de bibliotheek en dat meer dan 61% van de respondenten ouder is dan 45 jaar. Meer dan 70% van de respondentengroep is vrouwelijk. Daarnaast is 69,8% langer geschoold (diploma hogeschool en/of universiteit) en hebben quasi alle (98,63%) respondenten Nederlands als thuistaal.
Het voorliggend onderzoek spreekt dan ook over een ongelijkheid in cultuurparticipatie: de leden van de bibliotheek, goed voor 90% van de respondenten in dit gebruikersonderzoek, zijn voornamelijk vrouwelijk, ouder dan 45 jaar (30% is gepensioneerd), langer opgeleid en Nederlandstalig. Om na te gaan hoe specifieke doelgroepen, zoals kwetsbaren of anders-/meertaligen, de bibliotheek gebruiken en beleven (maar misschien geen lid zijn van een bib) op Vlaams niveau, is verder onderzoek vereist. Een gezamenlijk ProM-onderzoek van KU Leuven, UGent en VUB zag bijvoorbeeld dat ouders met jonge kinderen die meertalig opgroeien minder snel gebruik maken van de bibliotheek en ze weinig vertrouwd zijn met het aanbod van de bib voor jonge kinderen.
Lees ook
Deel dit artikel:
