Lees je best op papier of digitaal?
Digitale media zijn alomtegenwoordig, ook in het boekenvak. Sommigen zweren bij papieren boeken, anderen omarmen de e-reader. Maar wat is het best? Welk medium biedt de meeste voordelen? Lees je digitaal anders dan op papier? De meningen lopen uiteen, maar zijn het onderzoeken waard. Op basis daarvan kan de lezer zijn eigen weloverwogen keuze maken.
Digitaal Vlaanderen
Wie een boek koopt, heeft steeds vaker de keuze om het als e-boek aan te schaffen. Boek.be berekende dat binnen het totale boekenaanbod van 2017 in Vlaanderen net geen 30 procent als e-boek beschikbaar was. Per 100 verkochte boeken gingen er ongeveer vier digitale varianten over de toonbank. Al valt dit laatste niet letterlijk te nemen, door e-boeken online aan te kopen staan ze meteen op je e-reader.
De opmars van e-boeken lijkt dus beperkt. Lezend Vlaanderen kiest niet massaal voor de digitale technologie en wijst het papieren boek niet af. Toch hebben e-boeken een vaste plek veroverd in het leesaanbod. De verkoopcijfers van marktonderzoeksbureau GfK bewijzen dat e-boeken jaarlijks een beetje aan terrein winnen. Sinds september 2020 kan wie lid is van de bibliotheek een e-boek uitlenen van thuis uit, op zijn eigen toestel. Het lijkt er dus op dat deze verschillende media eerder naast elkaar bestaan dan elkaar beconcurreren. De kans dat het gedrukte boek ooit verdwijnt is dan ook heel klein.
Een bib in je hand
Vanuit praktisch oogpunt hebben e-boeken veel voordelen. Ze nemen geen ruimte in beslag, wegen niks en zijn doorgaans iets goedkoper dan hun papieren versie. Je kan ze vanuit je zetel aankopen en meteen beginnen te lezen. Je kan de helderheid, het lettertype en de lettergrootte van je e-reader makkelijk aanpassen. Daarnaast kan een e-reader honderden boeken opslaan; je hebt dus altijd een digitale bibliotheek bij. Je kan altijd kiezen welk verhaal je wil lezen en in een oogwenk veranderen van e-boek. Opgeslagen e-boeken kan je ook op andere toestellen raadplegen. Verlies je je e-reader, dan ben je de gekochte boeken niet kwijt.
Lang leve het e-boek dus. Toch is er, zoals vaak, een keerzijde aan de medaille. Door de goedkopere prijs van een e-boek ben je sneller geneigd een verhaal te kopen dat je misschien nooit zal lezen. Als je een gelezen boek wil doorgeven aan vrienden, lukt dat moeilijk met een e-boek. Het is verboden e-boeken zomaar door te sturen. Je e-reader uitlenen is de enige optie. Wie op de trein of in de metro graag weet welk leesvoer medereizigers nuttigen, ontdekt niet zo snel titels bij digitale lezers. Als je ten slotte digitale schermen wil ontvluchten, biedt het papieren boek soelaas om even niet geconnecteerd te zijn.
Papier plakt
Naast deze praktische overwegingen is het interessant om het leesproces te vergelijken: is er een verschil tussen digitaal en op papier lezen? Brits auteur en criticus Tim Parks laat daarover zijn licht schijnen in Waarom ik lees, waarin hij enkele essentiële vraagstukken over lezen behandelt. Parks meent dat het e-boek ons dichter bij de leesbeleving brengt. Omdat een e-reader alleen de tekst toont die je op dat moment leest, verdwijnen afleidingen zoals de komende bladzijde of het paginanummer.
“Het is alsof je bevrijd bent van alle overbodige en afleidende zaken die de tekst omgeven, zodat je kunt focussen op het plezier van de woorden zelf. – Tim Parks in 'Waarom ik lees'”
Parks' redenering vraagt echter om bijstelling. Amerikaanse wetenschappers ontdekten dat je brein anders werkt als je een tekst digitaal leest dan op papier. Digitaal lees je teksten sneller of ga je ze zelfs eerder scannen. Dan focus je jou alleen op de sleutelwoorden in de tekst. Studenten leren bijvoorbeeld beter op papier omdat ze dan aandachtiger lezen en complexere zinnen of ingewikkelde zinsstructuren beter kunnen begrijpen, ondervond University of Maryland.
De fysieke aanwezigheid van een papieren boek zorgt er daarnaast voor dat de gelezen tekst langer blijft hangen. Noors onderzoek ontdekte dat de geur van papier en de vormgeving helpen om teksten te begrijpen. Bovendien maken we sneller ‘mentale kaarten’ aan waarin we verhaallijnen en personages opslaan, stelt een artikel in Scientific American. Die mentale kaarten zorgen ervoor dat je zonder je geheugen te pijnigen de plot beter onthoudt.
Milieukost
Ook het ecologisch perspectief speelt mee in onze keuze voor papier of digitaal. Wat is milieuvriendelijker? Papieren boeken lijken misschien bij te dragen tot ontbossing, maar dat klopt niet. Veel boeken zijn gedrukt op gerecycleerd of chloorvrij papier. Ze krijgen een FSC-label dat wijst op verantwoord bosbeheer en de duurzame productie van hout tot papier. Er moet dus geen boom sneuvelen voor elk gedrukt boek.
E-readers zijn op hun beurt belastend voor het milieu. Hun productie vraagt veel energie, water en ruwe materialen. Eco-Libris berekende dat die energie overeenkomt met de drukkost van ongeveer 30 tot 50 papieren boeken. Bovendien gaan e-readers sneller stuk dan papieren boeken. Die laatste zijn misschien niet tegen water en vuur bestand, maar je mag ze meermaals laten vallen. Daarnaast is er voor elke download op je e-reader opnieuw energie nodig. Onderzoekers schatten dat een e-reader pas milieuvriendelijker is als je 100 e-boeken hebt gelezen.
De waarde van de gevulde boekenkast
Tim Parks oordeelt nog dat papieren boeken vaak als fysiek hebbeding dienen. Een rijkgevulde boekenkast met (al dan niet) gelezen literaire meesterwerken kan indruk maken op vrienden of familie. Die sociale prestigedrang behoort volgens Parks niet tot de essentie van lezen, waarna hij een lans breekt voor e-boeken. De aankoop daarvan biedt geen “fetisjistische beloning in de vorm van een boekenwand met beroemde namen,” vindt hij.
Papieren boeken hebben echter een belangrijk effect op kinderen. Onderzoeken aan de University of Nevada en de Australian National University stelden vast dat kinderen die opgroeien in een gezin waar veel papieren boeken aanwezig zijn, makkelijker vertrouwd geraken met boeken en zelfs gemiddeld drie jaar langer onderwijs volgen. Kinderen die opgroeien in een 'boekenarm' huis krijgen veel minder gelijkaardige prikkels.
De lezer kiest
Zowel het eeuwenoude papieren boek als zijn recentere digitale versie hebben dus voor- en nadelen. Puur praktisch lijkt een e-reader de beste optie, maar qua leesbeleving haalt het papieren boek de overhand. Het goede nieuws is dat beide media elkaar niet beconcurreren, maar elkaar aanvullen. Het laatste woord is voor de lezer. Iedereen moet voor zichzelf uitmaken of hij kiest voor papieren dan wel digitale boeken. Of hij is een lezende omnivoor en wisselt papier met e-readers.
Lees ook
Deel dit artikel:
