Een meertalige collectie jeugdliteratuur op school en in de bibliotheek

Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd in januari 2019. De statistieken werden in juli 2022 geactualiseerd. De links naar het anders- en meertalige boekenaanbod worden regelmatig bijgewerkt.

Recente Vlaamse onderwijsstatistieken (die alle Nederlandstalige scholen in het Vlaamse Gewest en Brussel omvatten) geven aan dat net geen 17 procent van de kinderen tussen zes en twaalf jaar in 2021 afkomstig is uit een gezin waarvan de thuistaal (zijnde de meest gesproken taal) niet het Nederlands is. Voor kleuters stijgt dat percentage zelfs tot 20,6 procent. In 2020 had 70 procent van alle pasgeborenen in het Vlaamse Gewest een moeder die overwegend Nederlands sprak, dit aantal neemt elk jaar af. In de grotere steden, zoals Brussel of Antwerpen, zijn de statistieken anders.

Meertalige kinderen worden op school ondergedompeld in de Nederlandse taal en cultuur en dus in Nederlandstalige boeken. De taal en cultuur die ze van thuis uit meekrijgen, komt daarbij meestal helemaal niet aan bod. Zo wordt er van kinderen verwacht dat ze hun culturele identiteit voor een stuk thuis achterlaten wanneer ze naar school gaan. Dat hoeft niet helemaal zo te zijn. Boeken kunnen net een brug vormen tussen de thuistaal, de cultuur en de schooltaal.

(Prenten)boeken in hun thuistaal en vanuit hun thuiscultuur erkennen de waarde van hun specifieke culturele achtergrond en stellen kinderen met een migratie-achtergrond, gevluchte en meertalige kinderen in staat hun taalvaardigheid in hun thuistaal te gebruiken. Door boeken te gebruiken als iets dat de eigen identiteit symboliseert - iets om trots op te zijn - kunnen we de belemmeringen wegnemen die boeken vaak bevatten voor kinderen die de schooltaal niet goed spreken. Kinderen voelen zich erkend in hun identiteit, wat ook hun zelfvertrouwen doet groeien.

Rudine Sims Bishop lanceerde in 1990 de intussen bekende metafoor van de noodzaak en het belang van boeken als spiegels en vensters. Kinderen hebben behoefte aan boeken waarin ze zichzelf kunnen herkennen (spiegels) en boeken die een onbekende wereld (zij het reëel, zij het imaginair) voor hen openen (vensters). Diversiteit in het boekenaanbod is zowel voor kinderen met of zonder migratie-achtergrond relevant.

Het vinden van aanbevelenswaardige titels én het aankopen van niet-Nederlandstalige jeugdboeken is niet makkelijk. De kanalen die een collectieverantwoordelijke in de openbare of de schoolbibliotheek hiervoor gewoonlijk gebruikt, schieten op dit vlak tekort. Toch zijn er interessante websites en andere kanalen die ter inspiratie kunnen dienen of je concreet op weg kunnen helpen.

(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)

IBBY

De IBBY-databank, een initiatief van de Europese IBBY-afdelingen, signaleert kwalitatieve kinder- en jeugdboeken in Europese talen én in de belangrijkste niet-Europese talen die in Europa gesproken worden (zoals Arabisch, Farsi, Urdu, Pashto, Dari…). De boekentips worden regelmatig geüpdatet en bij de niet-Europese boekentips vind je vaak contactgegevens van de uitgeverij.

De IBBY Honour List is een tweejaarlijkse catalogus waarin elke IBBY-afdeling interessante boeken mag voorstellen (van een auteur, een illustrator en een vertaler uit eigen land). De catalogi zijn downloadbaar als pdf-file.

Sinds 2013 selecteert IBBY Italië tweejaarlijks collecties van woordeloze prentenboeken van over de hele wereld. IBBY Zweden stelde een handleiding op hoe je met woordeloze prentenboeken kan werken met kinderen. Zowel de collecties als de handleiding staan online.

IBBY Nederland stelde een overzicht op van boeken in het Oekraïens en Russisch.

White Ravens

De White Ravens Database is een initiatief van de Duitse Internationale JugendBibliothek. Tweejaarlijks publiceren zij een lijst met interessante kinder- en jeugdboeken uit zo’n vijftig verschillende landen, die gekozen werden door jeugdliteratuurspecialisten verbonden aan de IJB. De databank maakt deze aanbevelingen online raadpleegbaar en  doorzoekbaar op taal.

Takam Tikou

Het online tijdschrift Takam Tikou wordt gepubliceerd door Le Centre National de la Littérature pour la Jeunesse, dat deel uitmaakt van de Bibliothèque Nationale de France. Het focust op de jeugdliteratuurproductie in Afrika, de Arabische wereld, de Caraïben en de regio van de Indische Oceaan. Onder de hoofding ‘Bibliographies des quatre mondes’ worden boekentips uit de verschillende regio’s verzameld; soms Franstalig, soms meertalig, soms in een regionale taal.

Metrotaal

De site Metrotaal.be, gericht op basisscholen die werk willen maken van een open talenbeleid, informeert ook over beschikbare educatieve materialen. Daarbij kon een lijst met meertalige boeken (en waar je deze kan kopen) niet ontbreken.

Boekenzoeker en de bib

Op Boekenzoeker, de website van Iedereen Leest die kinderen en jongeren helpt om en boek te vinden dat bij hen past, staan er tussen de inspirerende boekenlijsten ook een lijst met meertalige boeken en een lijst met anderstalige baby- en peuterboeken. Op zoek naar nog meer anderstalige baby- en peuterboeken? Neem een kijkje op de digitale catalogus van de openbare bibliotheken, je kan er filteren op verschillende talen: Arabisch, Frans, Turks, Pools, Bulgaars, Engels, Roemeens, Spaans, Duits, Italiaans, Portugees ...

• Voor Arabische boeken is de aangewezen partner het Institut du Monde Arabe in Parijs. Ze hebben een online boekenwinkel en leveren ook in België.
• Voor andere talen (zoals Sorani, Pashto, Dari,…) kan je vaak terecht bij de Zweedse online bookshop: Ferdosi.
• De Britse online boekenwinkel Little Linguist verkoopt kinderboeken in meer dan 50 talen.
• In het kader van het project O Mundo bood Iedereen Leest pakketten aan met anderstalige prentenboeken. De boeken zijn niet meer via deze weg te verkrijgen, maar zijn nog wel beschikbaar in vele openbare bibliotheken, hogeschoolbibliotheken (lerarenopleidingen) en documentatiecentra (zoals DocAtlas).
• Naast de boeken die in de landen van herkomst zelf zijn uitgegeven, bestaan er ook initiatieven die in België, Nederland of de rest van Europa zelf boeken uitgeven in de thuistalen van nieuwkomers. Die initiatieven vind je deels opgesomd op het platform Meertaligheid.be. Via de website vind je concrete tips over en links naar boeken, studies, methodieken en publicaties om meertaligheid een plaats te geven in jouw werking. Voorbeelden van zo'n initiatieven zijn De Verhalenweverij vzw, Foyer vzw, Nik Nak vzw. Bij Fundels kan je digitale prentenboeken aankopen, die meteen in verschillende talen beschikbaar zijn.
• Daarnaast geeft de Zweedse uitgeverij Dar Al-Muna belangrijke Zweedse (kinder)boeken, die vaak ook bij ons bekend zijn, in het Arabisch uit.
• Internationale uitgeverij Milet biedt twee- en meertalige boeken voor ook de allerjongste lezers.
• Dichter bij huis kan je anderstalige prentenboeken bestellen van uitgeverij Clavis.
• Bij uitgeverij De Eenhoorn kan je meertalige kamishibai kopen, ontwikkeld in samenwerking met bibliotheek De Krook (Gent).
• LAPPA Books geeft tweetalige, interactieve boeken uit voor baby's, peuters en kleuters.
• Op de site van Mantralingua kan je tweetalige boeken bestellen voor verschillende leeftijden.
• Language Lizzard verkoopt tweetalige boeken en andere educatieve materialen rond meertaligheid, zoals een voorleespen die de stem opneemt van degene die het verhaal voorleest. Wil je werken met zo'n voorleespen, kan je ook kijken bij Chameleon Reader, een pennetje dat werkt met stickers en waaraan je verschillende stemmen kan toevoegen via opnames. Op die manier kan je het voorleesverhaal in verschillende talen opnemen.
• Bij de Nederlandse distributeur Buro Extern kan je terecht voor kinderboeken in talen zoals het Turks en Arabisch.
• Ook het Nederlandse BukiBoek biedt meertalige en tweetalige kinderboeken aan in onder meer Pools, Turks, Koerdisch, Arabisch of Hindi.
• Tot slot is er nog de Amerikaanse uitgeverij Hoopoe, die meertalige prentenboeken uitgeeft in Urdu, Pashto en Dari.