Getipt: literatuurbundel op maat van jongeren
Leesexperten uit de hogeschool Odisee, docenten en studenten van Arteveldehogeschool en OKAN-leraren ontwikkelden lesmateriaal voor jongeren die niet zo taalvaardig zijn. Wat begon als een bachelorproef, die in 2019 bekroond werd met de Klasseprijs, groeide twee jaar later uit tot een volwaardige literatuurbundel in eenvoudig Nederlands, getiteld Overhaald.
door Sofie Deweerdt
Veel boeken, websites en blogs brengen informatie over lezen en leesbevordering. Medewerkers van Iedereen Leest tippen in de reeks ‘Getipt’ interessante vakliteratuur en online referenties. Een reeks vol food for thought. Dit boek kan je ook raadplegen in de vakbibliotheek van Iedereen Leest.
Van onderzoek naar literatuurbundel
Thibaut Duthois, Robbe Pessemier en Nikolaas Mergan waren in 2019 leerkrachten Nederlands in wording aan de Arteveldehogeschool. Voor hun bachelorproef stelden ze vast dat het aanbod aan boeken in makkelijke taal voor jongeren van de tweede en derde graad middelbaar erg beperkt was. Anderstaligen die wel taalvaardig zijn in hun moedertaal, maar nog niet in het Nederlands, en moedertaalsprekers die moeite hebben met het Nederlands vallen daardoor uit de boot.
Het onderzoek van de drie studenten wees nochtans uit dat die jongeren wel degelijk graag lezen. Volgens de auteurs voelen de jongeren zich gewoon niet gemotiveerd om een Nederlandstalig boek vast te nemen, omdat de beschikbare makkelijk lezen-boeken niet op maat zijn van hun vaak multiculturele leefwereld en interesses. Bovendien laten de leerplannen voor het OKAN- en het BSO-onderwijs, waar leerlingen die niet zo taalvaardig zijn dikwijls schoollopen, weinig ruimte voor genietend lezen. Leeslessen focussen op het praktische nut van lezen en leerkrachten geven aan dat ze te weinig tijd hebben om in de klas te werken aan leesplezier.
Om die leemte in het boekenaanbod op te vullen, ging een werkgroep met leesexperten uit Odisee en Artveldehogeschool (waaronder de drie intussen afgestudeerde studenten) aan de slag om eenvoudige teksten en bijhorend lesmateriaal te creëren. Uit dat proces, waar ook OKAN-leerkrachten aan meewerkten, ontstond uiteindelijk de literatuurbundel Overhaald inclusief een aangepaste literatuurdidactiek, die op 30 maart 2021 in Voo?uit in Gent feestelijk werden voorgesteld.
(De tekst gaat verder onder het filmpje.)
Meer dan een verhaal
De kortverhalen en gedichten in Overhaald werden speciaal geschreven voor de bundel. De auteurs zijn zowel gevestigde Vlaamse waarden, zoals Herman Brusselmans, als schrijvers met een migratieachtergrond, zoals Fikry El Azzouzi. De jongeren komen zo in aanraking met teksten van professionele auteurs, wat zorgt voor een gunstige en authentieke leeservaring.
Om te kunnen voldoen aan de noden van zowel leerlingen als leerkrachten zet de didactiek in op drie elementen: technisch lezen, functioneel lezen en leesplezier. De technische leesvaardigheid wordt gestimuleerd aan de hand van woordenschatlijsten en woordenschatoefeningen. Goed kunnen lezen en graag lezen versterken elkaar namelijk.
Het functioneel lezen valt uit elkaar in twee luiken. Aan de ene kant bevordert de bundel het begrip van de tekst door middel van inhoudsvragen. Aan de andere kant dragen wist-je-datjes over Belgische en Vlaamse gewoontes actief bij aan de inburgering van anderstalige nieuwkomers.
Tot slot is Overhaald gemaakt als middel om lezers warm te maken voor de Nederlandstalige literatuur. De oefeningen stimuleren een open en breed klasgesprek over maatschappelijke thema’s, waardoor de jongeren persoonlijker betrokken worden bij de verhalen, wat vervolgens de leesmotivatie vergroot. De literatuurlessen aan de hand van de bundel bestaan op die manier uit meer dan gewoon een verhaal lezen.
De literatuurbundel biedt bovendien de mogelijkheid om te differentiëren aan de hand van drie leesniveaus. Zo groeit het boek als het ware met de lezer mee. De bundel is daardoor een handig instrument voor een literatuurles in een gevarieerde klasgroep met verschillende taalniveaus. De uitgebreide online lerarenhandleiding met dynamische oefeningen, tips en differentiatiemogelijkheden zorgt ervoor dat je het potentieel van de literatuurbundel ten volle kan benutten.
(De tekst gaat verder onder de boekentip.)
Titel: Overhaald: gedichten en verhalen in klare taal
Auteurs: Thibaut Duthois, Nikolaas Mergan, Robbe Pessemier e.a.
Illustratoren: Louise Muizenstaart, Lore Vekeman
Uitgever: Academia Press
Publicatiejaar: 2021
Veertien verhalen en gedichten van ook bekende schrijvers. Ze bevatten korte zinnen en eenvoudige woorden. Met bij elk verhaal een woordenlijst, vragen en een weetje. Met illustraties in kleur. NT1 en NT2.
Pleidooi
De literatuurbundel werd verfraaid met illustraties van Lore Vekeman en Louise Muizenstaart. Die maken het geheel luchtig, zonder dat het kinderachtig wordt. Dat de jongeren ook een echt boek in plaats van kopietjes in hun handen kunnen houden draagt bij aan de authentieke leeservaring. De literatuurlessen bestaan zo niet alleen uit teksten, maar uit een totaalbeleving.
Dat de drie studenten met hun bachelorproef inspeelden op een “uiterst actueel en prangend issue binnen het onderwijsveld”, viel ook de juryleden van de Klasseprijs op. Met de bekroning van de bachelorproef duimde Klasse mee “voor een verderzetting van dit project met méér verhalen, publicatie via een uitgever en verspreiding in het Vlaams onderwijs”. Dat vervolg kwam er dus door de samenwerking tussen Odisee, Arteveldehogeschool, enkele OKAN-leerkrachten en het cultureel genootschap de Orde van den Prince. Vierhonderd exemplaren van de bundel werden in ieder geval al geschonken aan Vlaamse OKAN-klassen én de makers van de bundel trekken langs scholen met workshops en lezingen om zoveel mogelijk jongeren leeskansen te geven. Het Overhaald-project is daarom meer dan een verhalenbundel. Het is een heus pleidooi om in laagtaalvaardige lezers te geloven, omdat literatuuronderwijs ook voor hen geschikt kan zijn. Met behulp van positieve leeservaringen kunnen ze namelijk uitgroeien tot gretige lezers. Ben jij overhaald?
Tips voor in de klas
- Deel je klas op in leesgroepen. In groepjes kunnen de leerlingen aan elkaar voorlezen en hun leeservaringen met elkaar delen.
- Sta vaak stil bij moeilijke woorden en herhaal de nieuwe woordenschat regelmatig. Dat kan je bijvoorbeeld doen aan de hand van de tekeningen, die werken volgens het principe van de woordbeeldendidactiek. Dat wil zeggen dat de illustraties niet alleen de betekenis, maar ook de letters van een woord weergeven. De tekeningen zijn zo een ideale manier om nieuwe woordenschat te leren.
- Durf de klassieke literatuurles los te laten. Laat je leerlingen creatief bezig zijn met de tekst en de Nederlandse taal en denk daarbij verder dan het lezen op zich.
- Lees de verhalen in korte stukjes voor (of laat je leerlingen voorlezen). Bespreek na elk stukje de inhoud aan de hand van de begripsvragen. Zo spoor je de leerlingen aan om de tekst actief te gaan verwerken.
- Geef je les eens op een inspirerende plaats, zoals de bibliotheek.
- Trek je leerlingen in het verhaal. Enthousiasme werkt aanstekelijk.
Deel dit artikel: