Getipt: boek over samen lezen als methodiek

Veel boeken, websites en blogs brengen informatie over lezen en leesbevordering. Medewerkers van Iedereen Leest tippen in de reeks ‘Getipt’ interessante vakliteratuur en online referenties. Een reeks vol food for thought. Dit boek kan je ook raadplegen in de vakbibliotheek van Iedereen Leest.

Jan Raes is psychiater en samen met Dirk Terryn en Erik Van Acker oprichter van Het Lezerscollectief, een netwerk van leesbegeleiders dat sinds 2014 samenleesgroepen organiseert. De visie en werking van het Lezerscollectief is geschoeid op The Reader, waar de Britse Jane Davies de methodiek van samen lezen ontwikkelde.

De methodiek van samen lezen is rechttoe rechtaan: mensen komen samen in een leesgroep, lezen er samen een literaire tekst – een kortverhaal, een gedicht, een fragment … – en gaan er nadien met elkaar over in gesprek. Een begeleider kiest op voorhand een of meerdere teksten uit, leest de tekst(en) tijdens het samenleesmoment voor en begeleidt het gesprek. Ook tijdens het voorlezen kan de leesbegeleider even stoppen om vragen te stellen aan de deelnemers.

(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)

Bij samen lezen gaan die vragen niet meteen over tekstbegrip, maar eerder over wat het verhaal of een bepaalde zin doet met de deelnemers en hun persoonlijke interpretatie: herkennen ze zich hierin? Welke emoties of herinneringen roept een passage op? Welke gedachten of associaties komen naar boven? Het is dan aan de begeleider om in een veilige omgeving de deelnemers in interactie te laten gaan over de voorgelezen tekst.

Vanuit dit sociale gegeven – praten over teksten en verhalen met anderen – richten de doelstellingen van de methodiek samen lezen zich dan ook eerder op het effect van lezen en verhaal op ons welzijn of welbevinden. Verhalen bieden troost en kunnen onze veerkracht verhogen. De eerder vermelde The Reader Organisation stelt dat met anderen praten over verhalen en boeken ook een therapeutisch effect kan hebben. Samenleesgroepen richten zich ‘onder meer op mensen met een zekere kwetsbaarheid,’ verduidelijkt Raes in zijn Samen Lezen - de ultieme therapie :

Personen met fysieke of psychische moeilijkheden of beperkingen, in armoede of gevangenschap … Zij hebben niet altijd even goed toegang tot sterke literatuur, of ze worden door hun sociale achtergrond beschouwd als mensen ‘die daar toch geen interesse voor hebben’.

Raes trekt van leer tegen die stereotypering. Een samenleesmoment kan net voor verbinding met anderen zorgen, of voor inzichten en nieuwe perspectieven. ‘Door reacties en ervaringen uit te wisselen met anderen realiseren ze zich […] dat er andere visies op de werkelijkheid – en op hun eigen leven – mogelijk zijn.’

Samen Lezen - de ultieme therapie brengt de methodiek van samen lezen ook mooi tot leven. Samen lezen brengt iets teweeg bij mensen, het zet een veranderingsproces op gang volgens Raes. Aan de hand van fasen uit de veranderingscyclus belicht hij dan ook verschillende aspecten van de methodiek. Daarbij focust hij vooral op mensen die zorgbehoevend zijn. Enkele voorbeelden ter illustratie:

• Samen lezen kan nieuwe perspectieven bieden voor wie kampt met een langdurige ziekte. In periodes waarin het leven een beetje tot stilstand komt of vertraagt, kunnen verhalen moed en verbeelding schenken. Raes pleit er dan ook voor om in zorginstellingen ruimte te scheppen voor werken met verhalen.
• Wie zorgbehoevend is, herstelt niet enkel van een fysieke of mentale kwetsuren. Naast een herstelproces is er ook een groeiproces mogelijk, met extra emotionele stimulansen. Verhalen lenen zich daar goed voor, want er ontspint zich in teksten een nieuwe wereld die bepaalde ervaringen oproepen. Door erover te praten met anderen ontstaat er een uitwisseling van ervaringen. Iedereen kan hierdoor zijn eigen denkwereld verruimen.
• Door het rustige voorleestempo, het toelaten van stiltes, en door deelnemers vrij te laten in hun ideeën, kunnen ze geleidelijk aan tot inzichten komen. Zorgverleners kunnen hierbij helpen om dat inzicht om te zetten tot ‘leren’ en gedragsverandering: bepaalde handelingen uit het verleden leren loslaten, introspectie toelaten en uit een bepaald patroon te breken.

De methodiek van samen lezen is inzetbaar bij verschillende doelgroepen. Op verschillende momenten zet Raes enkele korte getuigenissen uit de praktijk in de kijker, zoals van iemand in detentie die dankzij samenleesmomenten geleidelijk aan inzichten verwierf in zijn gedrag in het verleden, maar ook wat het kan betekenen om anders te handelen. Intussen zijn er al verschillende gevangenisbibliotheken die de samenlezen-methodiek toepassen, zoals in de Gentse gevangenis.

(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)

Ook voor mensen in dementie kan samen lezen soelaas bieden. Vaak beschikken ze nog over ‘brokstukken en fragmenten uit hun geest’ die ze vele keren vertellen. Net daar kan samen lezen via teksten een verbinding maken met hun herinnering. Raes citeert hierbij Nederlands cultuuronderzoeker Frank Hakemulder:

‘Onze geest bestaat uit vertellingen. Een deel van deze verhalen heeft zijn oorsprong in verhalen die we horen of zien. Kortom, het menselijke leven is doorweven van verhalen.’

Teksten (van vroeger) kunnen flarden herinnering activeren, waardoor mensen in dementie hun eigen verhaal gaan vertellen. En ook zij genieten van te worden voorgelezen.
 

          LEES OOK: Samen lezen met mensen met dementie

(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)

Samen lezen – de ultieme therapie is dan net ook een verfrissende leestip voor elke zorgverlener die met verhalen aan de slag wil gaan. Uiteindelijk overstijgt samen lezen het individu, zo betoogt Raes:

‘Samen lezen betekent niet alleen een verrijking voor de deelnemers, maar biedt ook een grote meerwaarde voor de maatschappij als geheel. Het geeft een belangrijke impuls van verbinding en sociale versterking. In deze tijd waarin eenzaamheid een maatschappelijke epidemie is geworden, is dat zeer welkom.’