Getipt: boek over de bib in digitale tijden

Over de bib van de toekomst is al veel zin en onzin geschreven. Sommigen menen zelfs dat bibliotheken overbodig zullen zijn nu alles steeds meer digitaal wordt. Jeffrey T. Schnapps en Matthew Battles, oprichters van metaLAB bij Harvard, gaan in hun boek The Library Beyond the Book voorbij aan het doemdenken en schetsen de mogelijke rollen voor bibliotheken in een digitaal landschap: van leeromgeving tot grootwarenhuis of tot sociale leesruimte vol evenementen.

Veel boeken, websites en blogs brengen informatie over lezen en leesbevordering. Medewerkers van Iedereen Leest tippen in de reeks ‘Getipt’ interessante vakliteratuur en online referenties. Een reeks vol food for thought. Dit boek kan je ook raadplegen in de vakbibliotheek van Iedereen Leest.

Kennis van het verleden

Dat de bib ten dode is opgeschreven, vinden de auteurs maar quatsch. Bibliotheken zijn zelfs ouder dan het gedrukte boek zoals wij die kennen: de bibliotheek van Alexandrië gold sinds de derde eeuw voor Christus lange tijd als internationaal centrum voor alle kennis. Op haar hoogtepunt zou ze meer dan 700.000 boekenrollen bewaren in verschillende talen. Deze bib, die op mysterieuze wijze verdween rond de vierde eeuw, vertoonde als plek om te leren en lezen veel gelijkenissen met hedendaagse bibliotheken.

“Historisch gezien staan digitale data nog in hun kinderschoenen tegenover de bibliotheek als instituut. Bij overvloed aan data en informatie zijn bibliotheken een belangrijke gids in de kenniseconomie voor haar bezoekers.”

Historisch gezien staan digitale data dus nog in hun kinderschoenen tegenover de bibliotheek als instituut. Toch drukten ze hun stempel op het boekenvak: boeken zijn bij druk al meteen een 'dataobject' op het wereldwijde web. Bij die overvloed aan data en informatie zijn bibliotheken een belangrijke gids in de kenniseconomie voor haar bezoekers. Bovendien blijft er nood aan fysieke ruimtes voor gedrukte media waar sociale interactie ook mogelijk is. De auteurs oordelen dan ook dat deze digitalisering niet concurreert maar in interactie treedt met bestaande instituten zoals bibliotheken.

Scenario's voor de toekomst

Bibliotheken kunnen op verschillende manieren in wisselwerking treden met digitale mogelijkheden. Schnapp en Battles schetsen in hun boek enkele pistes via metaforen.

Levend mausoleum

Bibliotheken behouden documenten en kennis uit het verleden - ook hedendaagse literatuur en recente titels behoren tot het verleden - en zijn een rustplaats voor boeken. Een bib is een duurzame, fysieke plek die niet op een dag gebouwd is. Ze is een dynamische, levende omgeving die toegang verschaft tot universele informatie. Een digitale infrastructuur kan die functie niet vervullen, maar helpt wel het overzicht van de collectie te bewaren.

Klooster

Net zoals geestelijken zich in alle rust afzonderden in kloosters om kopijen over te schrijven, vinden we vandaag toevlucht in de rustige omgeving van de bib. Via de collectie kunnen bezoekers leren en de wereld ontdekken via kennis, terwijl de digitale toepassingen vooral focussen op geconnecteerd te zijn met de wereld. In die spanningsboog tussen afzondering en connectie speelt de bib een belangrijke rol voor educatieve en persoonlijke ontwikkeling.

Databank

De bib is een centrale databank die gegevens van over de hele wereld in kaart brengt. Door de overvloed aan informatie zien we databases vaak als logge, passieve systemen waar je via zoekopdrachten specifieke data filtert. Bibliotheken gebruiken hun databanken echter actief: via fysieke thematafels zetten ze een deel van de collectie in de kijker, via digitale lijstjes verzamelen ze verhalen die zich op een bepaalde locatie afspelen. Op die manier zijn bibs een gids voor hun bezoekers.

Geprogrammeerd grootwarenhuis

Bibs zijn opslagplaatsen vol kennis en informatie die naar burgers gedistribueerd worden. De rekken vol boeken en andere media verschillen niet zo veel van rekken in een grootwarenhuis. De burger gebruikt een bib wel anders: op basis van digitale zoekopdrachten stippelt hij een wandeling doorheen de opslagplaats waar boeken en andere media op creatieve wijze tentoongesteld staan. Met visuele thematafels (de koers, zomer, literaire prijsbeesten ...) stimuleert de bib ook toevallige ontmoetingen tussen bezoeker en collectie.

De bib is hier en nu

De dienstverlening en het aanbod van bibliotheken beperken zich nooit tot de muren van het bibliotheekgebouw. Bibs gaan vaak op verplaatsing bij doelgroepen of op locaties waar de toegang tot het aanbod niet evident is. Ook hier biedt digitalisering nieuwe mogelijkheden. Vaak oppert men om internetverbinding overal ter wereld gratis beschikbaar te stellen om de toegang tot kennis te democratiseren. Er blijft hierbij echter grote nood aan professionele begeleiding die de bib kan bieden om de gebruiker wegwijs te maken in de jungle van boeken en documenten.

“De dienstverlening en het aanbod van bibliotheken beperkt zich nooit tot de muren van het bibliotheekgebouw. Bibs gaan vaak op verplaatsing bij doelgroepen of op locaties waar de toegang tot het aanbod niet evident is.”

Mobiele digitale bibs kunnen daarnaast ook de lokale verbondenheid versterken. Ze kunnen mensen uit de omgeving mobiliseren om lokale verhalen uit het verleden en het heden samen te brengen. Naast deze vorm van storytelling kunnen pop-up bibs op publieke ruimtes een tijdelijke sociale plek zijn waar evenementen plaatsvinden. De auteurs pleiten om in dit mobiele verhaal ook aandacht te hebben voor de digitale mogelijkheden die een verrijkende aanvulling zijn op het permanente aanbod.