Meertalige collecties in de bibliotheek: een praktijkvoorbeeld uit Brussel

Verschillende onderzoeken uit de afgelopen jaren wijzen op het belang van een goed ontwikkelde thuistaal. Wanneer meertaligheid als iets positiefs onthaald wordt en een persoon zich comfortabel en ongeremd voelt in elke taal waarin hij functioneert, zorgt dat op alle vlakken voor een harmonieuze ontwikkeling. Bovendien versterken talen elkaar. Een sterke thuistaal zorgt ervoor dat kinderen ook andere talen makkelijker leren.

De rol van de bibliotheek

De bibliotheek kan op verschillende manieren een rol spelen in het ondersteunen van de thuistaal. Bibs met een meertalig aanbod tonen dat andere thuistalen gewaardeerd worden. Door de aanleg van zo’n collectie, kan een bibliotheek ervoor zorgen dat kinderen en ouders meer boeken in de thuistaal ontlenen en dus meer contact hebben met de thuistaal. Voorlezen in de thuistaal is erg goed om een sterke basis te leggen. De kwaliteit van het aanbod is uiteraard van belang. Een sterk en kwaliteitsvol aanbod zorgt ervoor dat kinderen en volwassenen op verschillende manieren en niveaus in contact komen met de thuistaal. Tot slot kan de bib informatie over meertaligheid verlenen, door bijvoorbeeld een expert uit te nodigen.

Meer dan de helft van de Vlaamse openbare bibliotheken zetten hun anderstalige collecties in om het leesplezier te stimuleren bij hun bezoekers – zo blijkt uit een bevraging van Iedereen Leest bij alle openbare bibliotheken over hun leesbevorderende werking. Bibliotheken die een eigen vormingsaanbod organiseren, zoals infosessies of lezingen voor ouders of leerkrachten, gaan niet snel het thema meertaligheid aansnijden. De bevraging toonde echter dat professionals uit de bibliotheeksector nood hebben aan voorbeelden en praktijkinformatie om een dienstverlening rond meertaligheid uit te bouwen. In 2018 organiseerde OBiB samen met de Brusselse bibliotheken een studiedag rond anderstalige collecties.

De Brusselse context

In Brussel is meertaligheid meer dan ooit een realiteit met meer dan 165 verschillende gesproken talen. 1 op 3 kinderen spreekt thuis noch Nederlands noch Frans, meer dan 1 op 3 kinderen heeft een andere nationaliteit dan de Belgische. In Brussel is er naast de Muntpunt-bibliotheek een netwerk van negentien gemeentelijke bibliotheken. Sinds tien jaar werkt OBIB samen met de Brusselse bibliotheken rond het belang van thuistalen. Ook de Franstalige bibliotheken worden betrokken. De Brusselse bibliotheken willen een afspiegeling zijn van de buurt waarin ze werken. Bestaande communicatie en promotie wordt getoetst aan een meertalige context. Er worden meertalige voorleesuurtjes georganiseerd en projecten zoals Brussels reads aloud stimuleren het respect voor de verschillende talen in Brussel. Maar het meeste aandacht gaat naar het opzetten van een meertalige collectie die afgestemd is op de doelgroepen die men wil bereiken.

Met partners en burgers naar een aangepaste collectie

Aan projecten dus geen gebrek. Maar volgt de bibliotheekcollectie? In 2015 bleek 90% van de boeken in de Brusselse bibliotheken Nederlandstalig te zijn. Werk aan de winkel dus. Alvorens een meertalige collectie op te zetten, begonnen de Brusselse bibs met een contextanalyse. Samen met verschillende partners uit de buurt, werd op die manier kennis en inzichten over de lokale gemeenschap ingewonnen. Ook participatietrajecten zijn onontbeerlijk: zo werd tussen 2013 en 2016 een traject ‘interculturalisering’ opgestart met Foyer vzw. Vragen als 'Wat doen we als bibliotheek?', 'Wat is ons uiteindelijke doel?' moesten zo een antwoord vinden.

Wanneer de collectie een breder taalaanbod omvat, is het zaak hierover duidelijk te communiceren in de bibliotheek zelf, maar ook op de website of in nieuwsbrieven. Ook randactiviteiten zoals een opening of een meertalig voorleesuurtje kunnen helpen om anderstalige collecties bekend te maken. Daar komen opnieuw lokale partners op het toneel. Zij spelen immers een onmisbare rol als ambassadeurs.

Uit de praktijk: naar een Arabische collectie

In Brussel startten de bibs van Sint-Jans-Molenbeek, Sint-Gillis en Sint-Joost-ten-Node een traject op voor een Arabische collectie. Drie gemeentes met veel bewoners van buitenlandse afkomst en bovendien veel kansarmoede. Hieronder een korte schets van het traject dat ze samen aflegden:

Contextanalyse: Wie zijn de bewoners van de gemeente?
Bijwonen van een studiedag rond Arabische taal.
Bevraging van de gemeenschap. Wat zijn hun noden? Hoe zien zij de rol van de bib?
Op zoek naar partners om een klankbordgroep samen te stellen, die het hele traject mee opvolgt. Ze kennen de doelgroep en hun interesses en geven mee dat er bijvoorbeeld in de Arabische wereld veel aandacht is voor novelles.
Samen met de klankbordgroep wordt er nagedacht over de collectie en stelt men een lijst van 200 boeken op. Via de klankbordgroep komen de bibs te weten dat Libanon een boekenland bij uitstek is. Ook poëzie heeft een grote rol in de Arabische literatuur. Stapsgewijs krijgen de bibmedewerkers een beter zicht op een mogelijke Arabische collectie.
De bibs zoeken leveranciers. Het Parijse Institut du monde Arabe bleek een grote hulp en gaven feedback en aanvullingen bij de selectie van de 200 gekozen boeken. Cultuurconnect hielp met de digitale invoer van de boeken.
Promotie en presentatie. De uiteindelijke collectie werd verspreid over drie bibliotheken, maar werkt als één collectie. Dat vergt een duidelijke communicatie. De presentatie van de collectie is cruciaal. De Arabische boeken werden samen met vertalingen, muziek, films en kookboeken opgesteld. Zo is het ook voor Nederlandstalige lezers interessant. Een Arabische kunstenares beschilderde de ramen om de collectie extra in de verf te zetten.

De collectie levendig houden via evenementen met partners. Bij de lancering werkten de bibs samen met diversiteitsorganisatie Foyer en Vluchtelingenwerk. Ook reclame via lokale radiozender Studio Arabel werkte goed, evenals een Arabische Facebook-pagina voor Brusselaars. De mensen uit de klankbordgroep blijven duurzame partners en echte ambassadeurs van de collectie.
De collectie is een blijvende investering. Het is zaak ze actueel te houden en te reageren op vragen van lezers. Zo is er in Brussel bijvoorbeeld veel vraag naar vertalingen van Engelstalig werk.

De drie bibliotheken merken dat ze dankzij de Arabische collectie heel wat nieuwe bezoekers over de vloer krijgen. Dat gaat van hoogopgeleide mensen uit Syrië of Irak over mensen die graag willen dat hun kinderen ook Arabisch leren lezen, tot mensen die dankzij de collectie beginnen te lezen.

Van Spanje via Rusland naar Roemenië

Ondertussen wordt er ook een Spaanstalige collectie uitgewerkt in de Brusselse bibs van Elsene, Sint-Pieters-Woluwe en Sint-Gillis. De bib van Schaarbeek lanceerde in 2019 een Bulgaarse collectie. In Sint-Lambrechts-Woluwe kwam er op vraag van Russische moeders een collectie met titels in het Russisch. De moeders organiseren zelf voorleesmomenten in de bibliotheek en zorgen mee voor de samenstelling van de collectie en de promotie. In de bibs van Laken, Jette, Anderlecht en Sint-Agatha-Berchem werd dan weer aan een Roemeense collectie gewerkt, maar dat parcours verliep wat hobbeliger. Intussen kon de bibliotheek samen met een klankbordgroep de collectie lanceren in 2019 na een traject van twee jaar. In 2020 zijn de bibliotheken van Jette, Sint-Jans-Molenbeek en Sint-Pieters-Woluwe gestart met een voortraject om een Poolse collectie uit te bouwen. Vanuit al deze trajecten ontstaan er meertalige collecties over bibliotheken heen, waarmee een heel diverse talengemeenschap in Brussel bediend wordt.

Lokaal samenwerken loont

Stijn Callewaert van de Vlaamse Gemeenschapscommissie is blij met het traject dat de Brusselse bibliotheken afleggen. ‘Het enthousiasme bij de Brusselse gemeenschap is groot. Het lijkt alsof men al jaren wachtte op de uitgestoken hand van de bibliotheek. Bibliotheken moeten blijven inzetten op meertaligheid en samenwerken rond meertalige collecties.’ Hij beseft dat Brussel over een uniek netwerk van 20 bibliotheken beschikt, maar hoopt dat de kennis die in Brussel wordt vergaard, ook andere bibliotheken op weg kan helpen. ‘De essentie blijft participatie. Als je dingen wil doen voor mensen, moet je hen betrekken.’