De vijf van Sarah Devos

‘We hadden thuis heel weinig geld. Het was voor mij dan ook heel bijzonder dat juffrouw Rita me Pluk van de Petteflet cadeau deed. Een fonkelnieuw boek! Misschien gaf ze het uit compassie, maar mijn mama – die in dezelfde school als kleuterjuf werkte – en ik hadden echt een klik met Rita. Ik herinner me nog altijd de zachte stem waarmee ze ons in het eerste leerjaar leerde lezen en schrijven. En ik zwichtte dus helemaal toen ze me mijn eerste eigen boek schonk, met die toen vernieuwende tekeningen van Fiep Westendorp.’

‘Bijna veertig jaar later is het boek nogal beduimeld. Ik heb het dan ook meerdere keren gelezen én voorgelezen aan mijn dochters – nu veertien en twaalf – uit enthousiasme over Annie M.G. Schmidts ondeugende humor, haar woordspelletjes – de kluizelaar, de krullevaar! – en haar schattige personages. Nog elke keer als ik een appel schil, denk ik aan kakkerlak Zaza. Mevrouw Helderder leek op mijn mama die altijd zoveel poetste, terwijl ikzelf meer het rommelige van de Stampertjes heb. Maar het meest herkende ik me in Pluk. Als nakomertje – mijn zussen zijn zeven en acht jaar ouder – was ik ook vaak alleen. En ik was weliswaar veel braver, maar probeerde net als hij mijn eigen dingetje te doen.’ 

‘Vandaag voel ik me nog altijd een beetje Pluk als ik protesteer tegen onrecht of, zoals onlangs in Deurne, tegen bomenkap. Schmidt kaartte dat al aan in dit boek uit 1971. Dat is nog een reden waarom ze zulke oerboeken schreef: haar fantasie flirtte met de realiteit en ze koos altijd de kant van het kind, tegen de gemene volwassenen in.’

‘Kinderen worden vaak als klein en dom beschouwd, terwijl ik al minstens evenveel van hen heb geleerd als omgekeerd. Daarom raakte De verzamelde werken van T.S. Spivet me zo. De twaalfjarige jongen in de hoofdrol wordt niet echt gezien door zijn omgeving, een gevoel dat ik me nog heel goed herinner uit mijn jeugd. T.S. laat het niet aan zijn hart komen en vertrekt alleen op een treinreis, van de ranch in de vlaktes van Montana waar hij opgroeit, helemaal naar het Smithsonian-museum in Washington. Dat heeft hem - zonder te weten dat hij nog een kind is - bekroond met een prijs voor wetenschappelijke tekeningen.’

‘In het boek zie je inderdaad hoe fijn en precies én grappig hij tekent. Als T.S. bijvoorbeeld samen met zijn zus maïs aan het plukken is, schetst hij in de kantlijn hoeveel kolven ze per minuut verzet, bijna als in een academisch werk. Als tekst en beeld zo goed op elkaar inspelen dat er een extra dimensie ontstaat, ontroert mij dat enorm. Ik dacht als kind altijd dat je óf moest schrijven óf tekenen. Maar dankzij dit boek weet ik dat je niet moet kiezen. En dat je overal de lichtheid mag zoeken. Want T.S. voelt zich ergens wel verantwoordelijk voor het verlies van zijn broertje en toch tekent hij zo’n heerlijke wereld bij elkaar – afgezien van de vreselijk lelijke cover dan; de collage met de jongen in een hoodie klopt ook niet met de inhoud. Dan lijkt de verfilming me beter. Geregisseerd door Jean-Pierre Jeunet, de man achter een van mijn lievelingsfilms, Le fabuleux destin d’Amélie Poulain.’

‘Ik geloof dat je tot op zekere hoogte kunt kiezen om het leven niet te donker te maken, bijvoorbeeld door je te omringen met “bruistabletten”: mensen die geen energie zuigen, maar geven. Voor mijn 43ste verjaardag had ik zulke vriendinnen en collega’s verzameld voor een wandeling. Allemaal vrouwen, en daarom vond ik het zo passend dat ik die dag Women Holding Things cadeau kreeg, een kijkboek dat opent met een prachtige tekst: “What do women hold? The home and the family and the children and the food. Men do as well, but not quite in the same way.” Het is toch waar? Mannen nemen vaak de leiding, terwijl het onzichtbare werk daarachter wordt gedaan door een soort samenwerkend vennootschap van vrouwen. In die zin ben ik nogal feministisch. Dat heb ik misschien van mijn mama, die vond dat meisjes net hetzelfde konden als jongens – een overtuiging die ik nu zelf meegeef aan Rosie en Anna.’

‘Maira Kalman is bovendien zo’n heerlijk oudje dat haar goesting doet. Je moet eens het filmpje op haar website bekijken waarin de Amerikaanse samen met een kip en een hond uitlegt hoe ze illustreert, schrijft en ontwerpt: met zoveel humor – ik hou van mensen die zichzelf niet te serieus nemen – en alsof ze taart bakt, zo organisch. Tussendoor doet ze een dutje of gaat ze wandelen. Dat doe ik ook, maar onze maatschappij beschouwt dat niet als werken. Toch is het cruciaal om je hoofd te openen, zodat je de verhalen die overal in de lucht hangen kunt vangen.’

‘Ik kreeg Women Holding Things toen ik net even vastzat in het maakproces van Mary, meisje van de zee, mijn nieuwste boek. Net als Joke van Leeuwen moedigde Kalman me aan: schrijf én teken maar, heb maar lol, you do you!’  

‘Het klinkt melig, maar het is echt: ik kreeg mijn personages Mary en haar opa, plus de setting met het strandwinkeltje, aangereikt in een droom. Door de man van wie ik nog maar zes jaar weet dat hij mijn biologische vader is. Jammer genoeg ontmoette ik hem maar vijf keer voor hij in 2021 stierf. Ik ben wel blij dat ik hem mocht leren kennen, maar ik had graag nog meer tijd samen gehad, want ik herkende mezelf direct in zijn warme huis vol boeken. Over hem en mezelf schrijven in Mary, meisje van de zee – je herkent ons in het meisje en haar opa – was mijn therapie, ook al leek het schrijfproces soms de Processie van Echternach. Psychologen zouden waarschijnlijk ook iets vinden van mijn keuze om Mary uiteindelijk, na lang zoeken, wat minder afwachtend en wat meer avontuurlijk te maken.’

‘Zeker is dat ze vernoemd is naar Mary Anning, de 19de-eeuwse Engelse die op een van haar gevaarlijke zoektochten naar fossielen het eerste skelet van een ichtyosaurus vond. In de historische roman Opmerkelijke schepsels leef je helemaal met haar mee, bijvoorbeeld als de mannelijke koper van dat skelet met de eer gaat lopen. Het boek is geromantiseerd en volgens sommigen waarschijnlijk te populair, maar ik krijg de kriebels van dat soort hoog-laag-opdelingen. Dit boek leest als een trein, je leert echt bij over hoe het destijds geweest moet zijn – ik hoop zelf altijd stiekem dat mijn lezers iets opsteken. Bovendien verdient Mary Anning alle eerherstel dat ze intussen ook in haar geboortedorp Lyme Regis kreeg.’ 

‘Omdat ik graag door de geschiedenis wandel en zie hoe beroemde schrijvers hun werk met hun leven combineerden, hou ik ervan om hun woonhuizen te bezoeken. Ik was al “thuis” bij onder andere Mary Anning, Charles Darwin – die in zijn tuin een thinking pad had – en Selma Lagerlöf. Zij schreef boeken voor kinderen en volwassenen, won de Nobelprijs en was een voorbeeld van girl power: ze is nooit getrouwd en runde alleen haar boerderij op het Zweedse platteland. Die bezochten we op kampeerreis met het gezin in 2021, want kort daarvoor had ik Bette Westera’s mooie heruitgave van Nils Holgerssons wonderbare reis geleend uit de bib. Ik zeg het op elke lezing: bibliotheken zijn een bijna gratis schatkamer aan boeken en ideeën. Mijn man Sven brengt van elk bezoek ook een stapel voor mij mee, dus ik heb mijn eigen leescurator.’ (glimlacht)

‘Als kind moet ik in de bib – wij gingen elke week – het verhaal van Nils ontdekt hebben, al kende ik hem misschien al van op televisie. Daar zag ik ook Vrouwtje Theelepel en De snorkels, dus het kostte me niet de minste moeite om mee te gaan in Lagerlöfs fantasie waarin Nils kromp tot hamsterhoogte. Ik was gebeten door zijn avontuur, al dat vliegen: dat zou mijn superkracht zijn, mocht ik er één mogen kiezen. Toen ik in de heruitgave zag dat Lagerlöf het niet heeft over “vogels”, maar de specifieke benamingen gebruikt, zoals grauwe gans en bergeend, deed dat in mijn hoofd een lichtje branden. Zelfs in fictie mocht ik weetjes smokkelen en mijn liefde voor de natuur doorgeven! Ach, wat zou ik zijn zonder boeken? Ik snap oprecht niet hoe mensen kunnen leven zonder.’