De leeswereld van Raf Verbeke
'Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Raf Verbeke, boekhandelaar.
Door Matthias M.R. Declercq
‘Dit is een van de weinig boeken die ik al herlezen heb.’ Raf Verbeke haalt een volledig stukgelezen exemplaar van Geheel de uwe boven. De roman van Connie Palmen draait rond Soloman Schwartz, het hoofdpersonage dat tegelijk totaal afwezig is in het boek. Het zijn de vrouwen uit zijn leven - een psychiater, een prostituee, een actrice en een non - die hun blik op de man met zovele identiteiten delen. ‘Dat boek heeft een gigantische impact gehad op mijn ontwikkeling’, zegt Raf. ‘Midden de puberteit, in mijn formatieve jaren, was daar de realisatie dat iedereen om mij heen een complex emotioneel leven leidt. Iedereen. Daar had ik nooit eerder zo over nagedacht.’ Geheel de uwe is de naam van de tweedehandsboekenwinkel die Raf uitbaat, samen met een vriend. Een plek die gewijd is aan de literatuur. Dichtbij het Gentse Sint-Pietersstation wordt gelezen, besproken, voorgedragen, geïnterviewd en gedebatteerd over al wat is en op papier staat.
Connie Palmen heeft de boekhandel annex café overigens mee ingewijd, begin 2024. Raf: ‘Ik las dat boek en ik voelde me voor het eerst echt begrepen, kon mijn kwaadheden op de wereld, op de thuissituatie, een plaats geven. En er zit een transpersonage in, Cis, wat heel fijn is. Dit huis is ook een queer space voor de LGBTQI+-gemeenschap.’
Slaven
Achterin de winkel/bar, in de overdekte patio, liggen andere favorieten uitgespreid op de houten tafel: Ocean Vuong, Italo Calvino, Marnix Gijsen, Karel Čapek…Er hangt een dichte, serreachtige warmte in de ruimte. ‘Op dit moment lees ik bijna uitsluitend fictie’, zegt Raf. ‘Vooral romans die schijnbaar van de pot gerukt zijn, maar toch iets zeggen over onze wereld. Dat zoek ik: verhalen die je verrassen, die helemaal anders uitdraaien dan gedacht. Verhalen die buiten mijn eigen leefwereld liggen. Ik wil elke mogelijke emotie voelen die er is, wil alles ervaren wat er maar te ervaren valt. Literatuur lijkt me de meest aangename weg daar naartoe. Zeker als je personages die heel herkenbaar aanvoelen in een compleet absurde wereld dropt, kun je tot emoties komen die je voorheen niet kende. Oorlog met de salamanders van Karel Čapek, bijvoorbeeld, heb ik al zoekend naar Spaanse kinderboeken ontdekt. Ik leerde die taal, dacht dat het om een kinderboek ging en begon te lezen. Bleek het een bijzondere roman voor volwassenen te zijn over een man die een nieuw reuzensalamanderras ontdekt: een heel intelligent ras dat hij als arbeidskracht gebruikt. Zijn bedrijf groeit alsmaar en overal ter wereld worden de salamanders aan het werk gezet. Uiteindelijk volgt er een opstand van die dieren. Ze willen meer rechten, ontwikkelen een eigen taal, kunst, poëzie. Het boek dateert uit het interbellum en is een reflectie op slavernij. Finaal vormen de salamanders een collectief en nemen ze de macht in de hele wereld over. Het is een bevreemdend, maar ontzettend goed boek dat je door elkaar schudt.’
“Op dit moment lees ik bijna uitsluitend fictie. Vooral romans die schijnbaar van de pot gerukt zijn, maar toch iets zeggen over onze wereld.”
Foob
In de zoektocht naar nieuwe ervaringen van wat het betekent mens te zijn, zet Raf de deuren en ramen eens goed open en laat het tochten. ‘Al kom ik mezelf in die zoektocht ook vaak tegen’, zegt hij. ‘Ik ervaar mezelf als een obstakel bij de verkenning van de wereld. Dan stuit ik op opvattingen waarvan ik me niet bewust was, ervaringen die ik niet tolereer en dus gesprekken die ik niet wil aangaan. Die ervaringen wijs ik af uit zelfbehoud. Als een auteur transfobe uitspraken doet of bizarre statements over de oorlog in Gaza, dan geef ik geen geld aan de boeken. Harry Potter lees ik niet. En bij veel non-fictieboeken wind ik me op over wat niét verteld wordt. Zoals de rol van vrouwen bijvoorbeeld. Of in het geval van pakweg Pablo Picasso, wat voor persoon dat in werkelijkheid was. Het is een continue tweestrijd tussen nieuwe ervaringen en mijn eigen ethische en deontologische principes die over me waken.’
Die van geschiedenis
De zoektocht ving aan op de middelbare school in Bouterse, waar Raf gekend stond als de lezer. Op de speelplaats was hij niet aan het voetballen, maar had hij immer een boek in de hand. Niet dat hij toen al de filosofie van de totaalervaring aanhing, maar toch: met dank aan een kwartet erg enthousiaste leraars werd het eerste dominosteentje aangetikt. ‘Allemaal zagen ze me lezen op de speelplaats en allemaal klampten ze me aan met boekentips. Die van zedenleer, die van Nederlands, die van Engels, die van geschiedenis: het deed hen zichtbaar deugd om eindelijk om hun liefde voor boeken te kunnen delen met een leerling. Grunberg, Claus, Gijsen, Boon… Op een bepaald moment kreeg ik van de leraar geschiedenis zelfs 2 A4’tjes met lange lijsten boeken. Van Thomas Mann tot Moby Dick tot zelfs A Brief History of Time van Stephen Hawking, waarna de leerkracht fysica me dat boek zag lezen en ik voor de hele klas mocht uitleggen waar dat over gaat. Daar sta je dan, te praten over de fysica van een singulariteit. Ik ging effectief op zoek naar de boeken die op de A4’s stonden, zowel in de boekhandel als in de bibliotheek. Las ik aanvankelijk nog om de leerkrachten te plezieren, dan vond ik na een tijd steeds meer mijn eigen weg in de literatuur. Zo is ook Geheel de uwe op mijn pad gekomen. En zie nu.’ (lacht)
“Op een bepaald moment kreeg ik van de leraar geschiedenis 2 A4’tjes met lange lijsten boeken. Van Thomas Mann tot 'Moby Dick' tot zelfs 'A Brief History of Time' van Stephen Hawking, waarna de leerkracht fysica me dat boek zag lezen en ik voor de hele klas mocht uitleggen waar dat over gaat.”
Consequenties
‘Sommige boeken hadden heel grote gevolgen op mijn privéleven. Na het lezen van De vriendschap heb ik een relatie afgebroken omdat ik door het boek inzag hoe die in elkaar stak. Ik ben zelfs naar Nederland verhuisd na het lezen van David Copperfield van Charles Dickens. Rags-to-riches, dat leven van Copperfield, waarna ik besloot om mijn eigen leven uit te bouwen. Hop naar Nederland. Zo’n inzicht kan je leven helemaal veranderen. Net omdat het van een externe bron komt. Als je dat inzicht uit een boek haalt, dan heeft het idee precies meer bestaansrecht, alsof de auteur er zelf lang genoeg heeft over nagedacht en besluit dat dat de waarheid is. Het voelt eerlijk om dan zelf tot die waarheid te besluiten en actie te ondernemen.’
REEKS: Leeswereld
‘Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks van Matthias M.R. Declercq over de rol van lezen, over schoonheid, over taal.
