Wat vertellen de boekentips bij Jeugdboekenmaand 2020 over kunst?
Tijdens de Jeugdboekenmaand zetten scholen, bibliotheken en boekhandels een maand lang kinder- en jeugdboeken in de kijker. Om door het bos de bomen te zien, stelt Iedereen Leest inspiratielijsten met boekentips samen, opgedeeld in vier leeftijdscategorieën. De boekentips illustreren onder meer het thema van de Jeugdboekenmaand. Welk soort boeken zocht Iedereen Leest naar aanleiding van Jeugdboekenmaand 2020, met als thema kunst? En welke boeken vond ze?
Wat is kunst? Wat doet kunst?
Bij het thema kunst horen boeken over kunst. Maar wat is kunst? Ongeveer alle kunstkenners en -wetenschappers lijken het erover eens dat er geen algemeen geaccepteerde definitie van kunst is. Erg moet dat niet zijn. Want als er niet één juist antwoord is, mag je zelf nadenken. En dan wordt het spannend.
De vraag die Jeugdboekenmaand in 2020 wil stellen, is echter niet zozeer de vraag wat kunst is. Voor Iedereen Leest, die de Jeugdboekenmaand coördineert, is het van meet af aan duidelijk dat kunst véél is. Het is veel meer dan schilderijen in musea. Ook illustratoren maken kunst, en beeldhouwers, schrijvers, striptekenaars, dichters, slammers, muzikanten, zangers, componisten, tatoeëerders, dansers, architecten, ontwerpers, graffitispuiters, regisseurs, fotografen, rappers en circusartiesten.
Tijdens de Jeugdboekenmaand gaat het eerder over wat kunst doet. Hoe het je fantasie en je verbeelding stimuleert. Het gaat over waarnemen met al je zintuigen, over én kijken én luisteren én voelen én ruiken. Het gaat over kunst als middel om iets uit te drukken – jezelf, of een idee, een gedachte, een gevoel, een sfeer – en dat te delen. In deze redenering is het kunstwerk op zich pas het begin. Het is de start van het gesprek.
Wat doen de boekentips?
Dat kunst meer is dan iets moois om naar te kijken, staat te lezen in Een wereldreis door de kunst, één van de geselecteerde boekentips:
‘Kunstwerken worden nog te vaak als schatten gezien, die bedoeld zijn om aan witte museumwanden te hangen. We vergeten de cultuur die erachter zit. Kunst is niet alleen mooi om naar te kijken. Het weerspiegelt en beïnvloedt hoe mensen leven, van politiek tot religie.’
In de daaropvolgende hoofdstukken neemt Een wereldreis door de kunst kinderen mee van de piramides in het Oude Egypte naar het Rio de Janeiro van de nabije toekomst. En laat dat nu precies de bedoeling zijn van de boekentips bij Jeugdboekenmaand: kinderen, jongeren en leesbevorderaars op reis sturen door tijd en ruimte. Want kunst is iets van alle mensen en alle tijden. Het is wat we delen.
Daarnaast willen de boekentips – zoals elk jaar – kinderen en jongeren ook de kans geven om verschillende soorten en genres boeken te ontdekken. Ze willen hen kennis laten maken met de diversiteit van kinder- en jeugdliteratuur. Voor elk wat wils zoeken, het veelzijdige aanbod aan kinder- en jeugdboeken blootleggen, leesplezier uitlokken, en dit alles aan de hand van het thema: dát is de bedoeling van de boekentips.
Variatie als toverwoord, kunst als rode draad
Variatie is het toverwoord om tot die meerstemmigheid te komen. Het doel van Jeugdboekenmaand in 2020 is om voor elk van de vier leeftijdscategorieën een inspiratielijst te maken vol boeken die op hun eigen, authentieke manier kunst – in welke vorm dan ook – als kerngedachte hebben.
Zo is De gouden lijst van Rindert Kromhout en Gerda Dendooven (ill.) een prentenboek dat toont dat kunst meer is dan iets dat je in een lijst aan de muur hangt. Het gaat ook over het gevoel dat je erbij krijgt. De jeugdroman Alles wat licht is van Marleen Nelen brengt de magie en het vakmanschap van de circuswereld dichtbij. Het Ministerie van Oplossingen en de verdwenen Van Gogh van Sanne Rooseboom en Mark Janssen (ill.) is een avontuurlijk leesboek over drie detectives die een kunstmysterie kraken. Of neem het frisse Waarom zijn er zoveel blote mensen in de kunst? van Susie Hodge en Claire Goble (ill.), vol antwoorden op prangende kunstvragen.
In totaal bevatten de boekentips 120 van deze en meer boeken die vanuit verschillende invalshoeken en op verschillende manieren laten zien wat kunst doet. Ze belichten het thema, diepen het uit en geven het kleur. Op die manier wil Iedereen Leest de blik van de lezer zo ver en breed mogelijk opentrekken. Missie geslaagd. Toch?
Haperingen
De redactie – de experten die samen met Iedereen Leest de boekentips verzamelen – stelt al snel vast dat vooral prentenboeken – in alle maten en gewichten – in aanmerking komen voor de boekentips. Dat is logisch natuurlijk. Bij bijna elk Jeugdboekenmaandthema hoort een type boek dat net iets beter past. Ten tijde van Wetenschap & Techniek (Jeugdboekenmaand 2018) was het bijvoorbeeld met pijn in het hart kiezen tussen de vele bijzondere informatieve boeken.
Keuze genoeg dus, maar het is de variatie waar het hapert. Het was niet alleen met grote ogen zoeken naar bijvoorbeeld avonturenboeken en jeugdromans. Het was ook vaststellen dat kinder- en jeugdboeken de wereld van de kunsten tamelijk eenzijdig belichten. Minder bekende of minder evidente, maar niet minder interessante, kunstenaars en kunstuitingen vallen blijkbaar snel buiten de radar.
Zo gaan de meeste boeken over schilderijen, vaak zelfs over dezelfde schilderijen van dezelfde (westerse) kunstenaars. Als er iets over dans verschijnt, gaat het meestal over klassieke dans. Boeken over muziek gaan in de eerste plaats over klassieke muziek. Verder is kunst iets dat zich vooral in musea en op kunstscholen afspeelt, in een eerder institutionele, tamelijk hoogdrempelige context dus – tenminste, als je het beeld volgt dat de meeste kinder- en jeugdboeken geven. Waar zitten de boeken over street art, over mensen die zichzelf leren zingen, dansen, slammen? Waar zijn de boeken die de westerse canon opentrekken? Waar zijn de boeken die Nigeriaanse, Russische, Chinese, Braziliaanse kunstenaars tonen?
Zo veel mogelijk namen noemen
Na het zoveelste prachtige boek over Frida Kahlo, voelde Meisjes en kunst bijna als een revelatie. In woord en beeld portretteert Rachel Ignotofsky hier vrouwelijke kunstenaars zoals schilderes Lavinia Fontana, textielontwerpster Dorothy Liebes en keramiste Nampeyo. Een boek als dit geeft glans en diepgang aan het thema. Ze laten zich niet altijd gemakkelijk vinden, maar dit zijn het soort boeken dat Iedereen Leest graag naar voren schuift tijdens de Jeugdboekenmaand.
Dus is er bij de boekentips haast als vanzelfsprekend plaats voor Brons van Linda Dielemans, dat gaat over de edelsmeedkunst uit de Bronstijd. En voor Dit of dat?, dat Pippa Goodhart samen met The British Museum maakte, en dat één van de weinige boeken is die ook kunst uit andere plekken van de wereld laat zien. Voor Prinses Arabella in het museum van Mylo Freeman, dat kleuters behalve Vincent Van Gogh ook Piet Mondriaan en Claes Oldenburg toont. Voor Check it out! van Bram en Patrick De Rynck, waarin zoon en vader praten over hiphop. Voor Umm van Paul Verrept, geïnspireerd op de Arabische zangeres Umm Kulthum. En voor Coco en het kleine zwarte jurkje van Annemarie Van Haeringen, over mode-icoon Coco Chanel.
Nieuwe routes uitstippelen
De boekentips voor Jeugdboekenmaand samenstellen, is roeien met de riemen die er zijn. Het beschikbare boekenaanbod is bepalend voor de variatie in de uiteindelijke inspiratielijsten. Het is de grondstof, de basis waarmee gespeeld, gepuzzeld en gedebatteerd wordt.
Nog even terug naar Een wereldreis door de kunst, waarin Aaron Rosen zijn inleiding afsluit met deze woorden:
‘Ik hoop dat dit boek het opstappunt van jouw eigen reis door de kunst wordt, en niet het eindpunt. Voor elke route die ik hier heb genomen, kun je er zelf nog eens duizend uitstippelen, of het nu van Herat naar Istanboel is of van Tikal naar Cusco.’
Er is nog veel te ontdekken. Er is nog veel waar kinder- en jeugdboekenschrijvers over kunnen schrijven. Veel boeken moeten nog geschreven worden, veel boeken hebben nog geen lezers gevonden. Tijdens de Jeugdboekenmaand nodigt Iedereen Leest kinderen, jongeren, leesbevorderaars en de makers van kinder- en jeugdboeken uit om nieuwe routes uit te stippelen.
Deel dit artikel:
