De vijf van Evelien De Vlieger

‘Ik was een onbezorgd, maar verlegen kind, iets waar Madelief geen last van had. Als ik over haar las en over hoe rechtuit ze was, dan leek ik heel even een andere identiteit te krijgen – spannend. Tegelijk vond ik wat ze meemaakte herkenbaar. De situaties in haar klas hadden zich zo bij ons op school kunnen afspelen. Ik hield ervan dat Kuijer dat gewone leven beschreef; avontuurlijke uitspattingen waren toen niet aan mij besteed.

Telkens als er een nieuwe bundel over dit eigenzinnige meisje uitkwam, kocht mijn vader die en legde hem als cadeau op mijn bed. De vreugde die ik dan voelde! Voor de rest las ik als kind niet zo veel belangrijke boeken, zoals die van Astrid Lindgren of Annie M.G. Schmidt, dus ik ben mijn vader extra dankbaar voor Kuijers verhalen.

Vandaag bewonder ik de Nederlandse schrijver nog altijd om zijn authentieke personages en dialogen. Ze hebben iets poëtisch, maar ze zijn altijd ongekunsteld. Pas achteraf merk je dat ze iets bevatten over het leven, hoe klein ook. Toen ik enkele jaren geleden Madeliefs avonturen voorlas aan mijn kinderen, was het een emotioneel weerzien met het meisje dat me mijn halve jeugd gezelschap heeft gehouden. Mijn drie zonen waren, net als ik, weg van Madelief. Ik kon niet gelukkiger zijn.’

‘Blijkbaar word ik het meest geraakt door jonge hoofdrolspelers. Waarschijnlijk komt dat doordat ik zelf een beetje onvolgroeid ben gebleven. Dat bedoel ik niet negatief, want daardoor kan ik op mijn 48ste nog altijd goed aanvoelen wat een adolescent personage doormaakt. Dat is vaak verwarrend veel. Op mij maakte mijn pubertijd alleszins een diepe indruk. Iedereen rondom mij veranderde, ik werd er doodongelukkig van.
Tot op vandaag vraag ik me af waarom niemand me toen boeken aanreikte. Ik zou er nochtans veel aan gehad hebben. Dankzij de juiste studiekeuze kwam het nog goed. Tijdens Germaanse liep ik vier jaar euforisch rond omdat ik plots zoveel literatuur ontdekte die me troostte, moed gaf, en vooral: zin om door te gaan. 

Doorgaan is precies wat Charley doet in De ruwe weg, al is het bij hem noodgedwongen. Met een vader in de gevangenis en een gestorven moeder kan hij niet anders dan proberen te overleven. Samen met een afgedankt racepaard begint hij aan een soort roadtrip naar een verre tante. Zijn troosteloze tocht is zo secuur geschetst dat het hartverscheurend wordt. De secce dialogen maken het er alleen maar geloofwaardiger op.

Dit verhaal bevat humor – dat is nodig – maar na een tijd wordt de toestand zo schrijnend dat ik het bijna wilde wegleggen. Net dan moet je doorgaan zoals Charley doet, want uiteindelijk is de auteur genadig. Ik ken maar weinig andere literatuur die zo’n emotionele catharsis biedt. Dit uitlezen was alsof ik een warme douche kreeg.

Mijn man was even ondersteboven van De ruwe weg als ik. Dit is zo’n boek dat Hans en ik op elkaars stapeltje leggen als we het uit hebben. We kunnen het dan bijna niet verdragen als de andere te lang wacht om het ook te lezen, want dan pas kunnen we erover discussiëren en er, in het beste geval, onze liefde voor belijden.’

‘De bergen zijn een landschap waarnaar ik altijd terugkeer, ook in boeken. Het is één van de redenen waarom ik gezwicht ben voor deze novelle, die zich afspeelt in een afgelegen Catalaans Pyreneeëndorp. Er woont een gezin waarin vooral de moeder voor warmte zorgt. De vader is een nors, tiranniek type, de oudste broer zit in het leger, en de jongste, een gevoelige jongen, blijft achter met zijn ouders. Als hij ontdekt dat zijn moeder drinkt, escaleert de zaak en vertrekt ze ‘s avonds laat naar haar broer. Die nacht sneeuwt het zwaar en de vrouw komt niet terug. Al snel beslissen de dorpelingen dat het een verloren zaak is om haar te gaan zoeken en ze dus moeten wachten tot de winter voorbij is. Tegen beter weten in onderneemt de jongen tochten om zijn moeder toch te vinden. Ik krijg nog een krop in de keel als ik eraan denk.

Tóibíns verhaal is fantastisch literair en zit vol diepmenselijke spanning, maar het is voor mij uniek om nog een andere reden. Een tijd nadat ik het uit had, kon ik me raar genoeg niet herinneren of de jongen zijn moeder vindt of niet. Toen ik het later herlas, bleek dat ik er een soort persoonlijke versie van had gemaakt. Blijkbaar weigert deze novelle om bij haar auteur te blijven en gaat ze in het hoofd van de lezer een eigen leven leiden. Dat heb ik nog maar weinig meegemaakt.’

‘Dit is het boek dat ik in mijn adolescentie had moeten lezen, maar om onbegrijpelijke redenen niet kende tot vijf jaar geleden. Het is de enige roman van de Amerikaanse dichteres. Plath heeft overal ter wereld scharen idolate fans, maar daar behoor ik niet toe. Het gaat me niet om alles te weten komen over haar persoonlijke leven, maar om de manier waarop ze in het hoofd kruipt van haar personages, in dit geval van Esther Greenwood. Daarom lees ik: om in de diepte te gaan, om gevoelens en gedachten te begrijpen.

Had ik De glazen stolp als achttienjarige ontdekt, dan was ik daarna zeker anders gaan lezen. Meer nog: ik zou misschien veel eerder geprobeerd hebben om zelf te schrijven. Al moet ik toegeven dat het misschien niet gezond was geweest om zo jong met dit tragische verhaal geconfronteerd te worden.

In het begin gaat het er in dit boek luchtig, zelfs grappig aan toe. Esther lijkt helemaal mee te draaien, maar het duurt niet lang vooraleer ze de pedalen verliest. Het gaf me het diepe besef dat het zelfs met een mens met de meest normale ambities zwaar fout kan lopen.

Ik heb lange tijd opgekeken naar Holden Caulfield, het hoofdpersonage uit De vanger in het graan. J.D. Salingers roman was mijn oerboek, maar als ik er nu De glazen stolp naast leg, vind ik het eigenlijk te braaf. Holden is hooguit een burgerzoontje dat even rebelleert, terwijl Esther tot in haar diepste krochten ontspoort. Salinger stopt op een punt waar alles nog binnen de grenzen van het dagdagelijkse blijft, terwijl Plath veel extremere keuzes heeft durven maken. Dat werkt zeer inspirerend. Het herinnert me eraan dat ik niet te lief moet zijn voor mijn personages, want dan blijven ze maar wat dobberen.’

‘Ik heb een grote voorliefde voor debuten omdat ze vaak nog niet helemaal gepolijst zijn en dus nog iets wilds hebben. Ze geven me het gevoel dat ik het oerverhaal van de auteur te lezen krijg. Dat was ook zo bij Open zee, het intense relaas van een Frans meisje van twintig dat alles achterlaat en aan de bak wil komen als visser in Alaska. Het is een harde mannenwereld, bevolkt door figuren die nergens anders meer terechtkunnen, ex-gevangenen bijvoorbeeld. Ik heb gemerkt dat ik vaak boeken kies die gaan over mensen die niet het leven leiden dat van hen verwacht wordt. Waarschijnlijk is dat omdat ik dat herkenbaar vind, ik pas ook niet in het plaatje. 

Het mooie is dat dit boek me zo raakt, zelfs al speelt het zich af in een wereld die ver van mij af staat. De vele, voor mij onbekende visserstermen geven het verhaal iets mythisch en de beschrijvingen iets heel precies. Poulains korte zinnen lijken bijna banaal, maar ze roepen een enorme spanning op zonder enige vorm van emotioneel winstbejag. Dat is weinig schrijvers gegeven.

Dat de roman zo geloofwaardig is, komt waarschijnlijk doordat Poulain zelf op jonge leeftijd ging wonen en werken in Alaska.  Ik vermoed dat ze dit sterke verhaal al lang met zich meedroeg. Dat ze het op haar 57ste op deze manier op papier heeft kunnen zetten, geeft een mens hoop dat je op latere leeftijd nog tot veel schoonheid in staat bent.

Poulain weeft ook een amoureuze draad door de roman, want het meisje wordt min of meer verliefd op een ruwe bink. Toch beslist ze om hem niet te volgen naar Hawaï, waar hij naartoe moet. Ze laat zich dus niet sussen door de gemakkelijkheidsoplossing van de liefde. Een verliefdheid kan verdovend werken, en soms is het beter om alleen je eigen weg te volgen, hoezeer je dan ook afziet. Ook in een creatief beroep is het belangrijk om dicht bij jezelf te blijven, en ik vond het bijzonder dat Open zee me daaraan herinnerde.’