De leeswereld van Sulaiman Addonia
'Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Sulaiman Addonia, schrijver.
door Matthias M.R. Declercq
‘Lezen is het ideale vervoersmiddel naar een onbekende wereld’, zegt Sulaiman. ‘Nieuwsgierigheid als het hart van de literatuur. In Jeddah (stad in Saoedi-Arabië, aan de Rode Zee, red.) las ik voor het eerst Oliver Twist van Charles Dickens. Ik identificeerde me met Twist. Ik groeide zelf ook op zonder ouders en kreeg via Dickens een deeltje te zien van de Britse samenleving, een voor mij dus onbekende wereld.’
Sulaiman Adonnia - nu een vermaarde, internationale auteur - was als tiener in Jeddah beland na een odyssee langs de rafelrand van de samenleving. Zijn verhaal begint in Omhajer, een Eritrees dorp waar overheidstroepen in 1975, te midden van de Eritrese onafhankelijkheidsoorlog, het vuur openen op de inwoners, die bijeengedreven zijn in een naburig veld. Addonia en zijn familie overleven de massacre, maar maanden later, nadat hun Ethiopische vader gestorven is aan zijn verwondingen na een aanval van een onbekende bende, vluchten Sulaiman, zijn mama, broer, zus en grootouders naar een Soedanees kamp. Addonia heeft nog altijd een litteken op zijn neus, na een val van een kameel, een litteken dat hem herinnert aan de vlucht. Acht jaar zal hij in Soedan overleven om nadien, samen met zijn broer Salah, zijn moeder achterna te reizen naar Saoedi-Arabië. Zonder beschikking over haar eigen lot werkt zijn moeder er als dienstmeid in een paleis. Het spreekt voor zich dat Sulaiman Addonia een van de hoofdfiguren is op de internationale conferentie Culture & Mental Health: Refugees, mee georganiseerd door Iedereen Leest. Hij is ons vervoermiddel naar een voor velen onbekende wereld.
Salih
‘Als migrant in die strikte, zwart-wit-samenleving die Saoedi-Arabië is, waren boeken een openbaring. Ik verkreeg die via mijn broer. Hij was zijn gehoor verloren en greep dus naar boeken, die hij via een bevriende, intellectuele Soedanees bekwam. Allemaal boeken die het regime verbood. Net zoals ook de westerse cinema er verboden was, of toch alleszins gecensureerd werd. We kregen alleen beelden te zien die het regime toeliet. Om dan als dertienjarige stiekem zo’n rebels boek als Oliver Twist te lezen, is best spannend. En Season of Migration to the North van Tayeb Salih (Soedanese auteur die schreef over de brutale gevolgen van het kolonialisme op Soedan). Ik moét dat boek natuurlijk vermelden. Altijd keer ik ernaar terug. Je voelt hoe Salih gewoon rechtuit schrijft, zich laat leiden door de verbeelding, door zijn personages, en niet door bestaande narratieven of verhaalstructuren. Hij trok zich niks aan van censuur. Daarom was het zo’n shock om later, toen ik met mijn broer in Londen terechtkwam, te merken dat ook in het Verenigd Koninkrijk maar een deel van de werkelijkheid terug te vinden is in de literatuur. In 2016 bijvoorbeeld zijn er in het Verenigd Koninkrijk duizenden boeken gepubliceerd, maar slecht zo’n 100 daarvan zijn geschreven door niet-witte mensen. Dan klopt er iets niet, en is er dus ook sprake van censuur.’
Als tegenwicht organiseert Sulaiman Addonia het Asmara Addis Literary Festival In Exile. In Brussel, de stad waar hij finaal belandde nadat hij in Londen verliefd werd op een Belgische. ‘Ik wil zoveel mogelijk stemmen aan het woord laten’, zegt hij. ‘Stemmen uit zoveel mogelijk landen, met een zo divers mogelijke achtergrond. Alleen op die manier kunnen we de mens en de samenleving proberen vatten, en de werkelijkheid uitdagen.’ Dat woord gebruikt Addonia vaak, challenging, uitdagend, wat ook zijn eigen werk typeert. Na het succes van Als gevolg van liefde (2008, een liefdesverhaal over een twintigjarige Eritrese vluchteling in Saoedi-Arabië, red.) en Stilte is mijn moedertaal (2018, over het leven in een vluchtelingenkamp, red.) is er nu De zieners (2024, over een dakloze Eritrese migrant in Londen, red.), een boek van 155 pagina’s dat uit één alinea bestaat. Addonia schreef het boek op zijn iPhone, tijdens de lockdown, al wandelend rond de vijvers van Elsene.
‘Ik ben niet op zoek naar healing in literatuur’, zegt hij. ‘Integendeel. Het moet vooral challenging zijn, provocerend, zoals Story of O van Pauline Réage (pseudoniem van Anne Desclos, red.) en A girl is a half-formed thing (van Eimear McBride, red.).’ Story of O is een cultboek uit 1954, een sadomasochistische roman waarvan pas veertig jaar na publicatie bleek dat Anne Desclos, een vertaalster en redactrice van uitgeverij Gallimard, achter de roman school. A girl is a half-formed thing zoekt de controverse elders, bij een jonge vrouw en hoe die zich verhoudt tot haar broer, die een hersentumor heeft. ‘Ik heb een diepe liefde voor dat boek’, zegt Sulaiman. ‘Het speelt zich af in het hoofd van de protagonist, met alle bijbehorende gevoelens, emoties, seksualiteit, alles. Het lijkt allemaal irrationeel, maar irrationaliteit is de motor van de verbeelding. Die moet ons geen mooi afgewerkte, cleane, escapistische verhalen aanbieden, maar ons verwarren, vragen stellen, de randen opzoeken.’
Lorca
‘Toen ik Ontwikkelingseconomie studeerde aan University College London las ik heel veel non-fictie. Ik raakte bijna geobsedeerd door het IMF (International Monetair Fonds), wilde begrijpen waarom de Afrikaanse economie zoveel mogelijkheden kende, waarom zo veel landen arm bleven en las daarom veel academische artikels. Natuurlijk maakt non-fictie nog altijd deel uit van mijn Leeswereld. Ik lees kranten en magazines, wil weten wat er gebeurt in de wereld. Net zoals ik ook veel poëzie lees - Federico García Lorca, Fernando Pessoa, Langston Hughes, Gwendolyn Brooks, Emily Dickinson, E.E. Cummings, Jay Bernard, Rachel Long… -, liefst dichters die zich ontdoen van de bestaande technieken en de avant-garde omarmen. Ik hecht ook veel belang aan de mondelinge verhalen. In het vluchtelingenkamp in Soedan waren er geen boeken, maar mijn moeder en grootmoeder vertelden me lange verhalen op hun eigen, bijzondere manier. Dat ik zelf een heel beschrijvende stijl heb, dat heb ik aan hen te danken. En aan cinema. Voor ik kon lezen zag ik eerst films, wat me nu goed van pas komt om scènes haast cinematografisch uit te werken. Ieder medium heeft zijn eigen stem en stijl, en heeft me geleerd dat er veel meer te lezen valt dan een boek, meer te bekijken valt dan een film. Lezen is je ook op straat begeven, mensen bekijken, mensen lezen, bomen lezen, de wereld in de ogen kijken.’
“Ik hecht ook veel belang aan de mondelinge verhalen. In het vluchtelingenkamp in Soedan waren er geen boeken, maar mijn moeder en grootmoeder vertelden me lange verhalen op hun eigen, bijzondere manier. Dat ik zelf een heel beschrijvende stijl heb, dat heb ik aan hen te danken.”
Je kan Sulaiman Addonia horen spreken op de International Conference Culture & Mental Health: Refugees, op 27, 28 en 29 november in het Museum Dr. Guislain in Gent.
Hij organiseert ook het Asmara Addis Festival (in Exile) op 29 en 30 november in Den Teirling in Elsene.
Deel dit artikel: