De leeswereld van Steve Nzitunga
Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Steve Nzitunga, boekhandelaar.
door Matthias M.R. Declercq
‘Natuurlijk heb ik dit aan mijn vrouw te danken’, zegt Steve Nzitunga. Zijn ogen glanzen. ‘Wat zou ik doen zonder haar?’ ‘Khepera’, dat is waar hij op doelt, de boekhandel in Antwerpen die Steve samen met zijn vrouw Lucie Maboma bestiert. Khepera is het Egyptische woord voor ‘wederopstanding’ en verwijst naar de diepe liefde die beiden voelen voor het Afrikaanse continent. ‘Meer dan alleen op de Afrikaanse literatuur, focussen we ook op de cultuur en maken daarvan een ontmoetingsplek voor al wie interesse heeft in Afrika.’
De boekhandel is het logische gevolg van de leesliefde die zowel Steve als Lucie delen. ‘Die liefde uit zich bij mij in diepgravende non-fictie over het continent. Mijn Leeswereld bestaat vooral uit politieke, filosofische en economische bespiegelingen op Afrika, met af en toe een zijsprong naar wetenschappen chemie en fysica. Ik heb héél veel interesses (lacht), maar altijd is er wel een link met Afrika.’
“Mijn Leeswereld bestaat vooral uit politieke, filosofische en economische bespiegelingen op Afrika, met af en toe een zijsprong naar wetenschappen chemie en fysica. Ik heb héél veel interesses.”
Kameroen
‘Ik ben geboren en getogen in Burundi, in Bujumbura, wat toen nog de hoofdstad was’, zegt Steve. ‘Een boekenkast hadden we niet thuis, maar er werd wel gelezen. Als kind las ik vooral strips uit de bibliotheek. Het lezen van dikkere boeken ontwikkelde zich pas in Europa, nadat ik de oorlog die midden jaren negentig uitbrak in Burundi, in 2002 was ontvlucht en in Nederland was aangekomen. In Burundi raakte de familie ook verspreid, maar we hebben elkaar allemaal teruggevonden in Nederland. Zodra alles in zijn plooi viel, ontmoette ik mijn latere vrouw Lucie. Zij komt uit Kameroen en heeft een voorliefde voor lezen. Ze nam me mee op een soort literaire reis, een trip die nog altijd duurt en die je een zoektocht naar identiteit zou kunnen noemen. We zoeken wie we zijn. Vroeger was die zoektocht wel intenser. Nu zien we meer waar het om draait: om onze Afrikaanse roots. Aanvankelijk was ik eigenlijk nog te christelijk om kritische boeken te lezen (lacht), maar zodra Lucie de ban brak, was er geen weg terug.’
“Mijn vrouw Lucie komt uit Kameroen en heeft een voorliefde voor lezen. Ze nam me mee op een soort literaire reis, een trip die nog altijd duurt en die je een zoektocht naar identiteit zou kunnen noemen.”
The United States of Africa
‘Cheick Anta Diop, een Senegalese historicus en filosoof, is de man die mijn Leeswereld het sterkst heeft bepaald. Hij is mijn mentor, zo’n man waarmee je graag een avond op café wil spenderen om hem alles te vragen. Al zijn boeken zijn must-reads voor Afrikanen, maar evengoed voor Europeanen. Wetende dat ik mijn land was ontvlucht door de oorlog, wilde ik meer weten over de geschiedenis van Burundi en in bredere zin ook de geschiedenis van het hele continent.’
‘Waar kwam die oorlog vandaan? Wat is de politiek-maatschappelijke geschiedenis van Afrika, van ons, van de zwarten?’ Het boek van Diop waar Steve naar verwijst is -even ademhalen-: Les fondements économiques et culturels d'un état fédéral d'Afrique Noire. ‘Diop geeft de recepten voor een sterke Afrikaanse federale staat en toont hoe die economisch zou moeten functioneren. Hij stelt dat Afrika alles in eigen handen heeft. Dat Congo over dit beschikt, Kameroen over dat, Egypte over nog iets anders, en dat alles zou kunnen resulteren in een soort United States of Africa. Dat boek schreef hij in de jaren vijftig, maar nog altijd staat zijn these overeind.’
‘In de identitaire zoektocht heb ik me ook verdiept in het land waar ik tien jaar woonde: Nederland. Ik las er boeken van Geert Mak, las werk van Wouter Bos (voormalige politicus van PvdA) en verdiepte me in Erasmus. Hoe is de rechtstaat gegroeid in Nederland? Hoe kwam een volk tot de bestaande manier van leven? Dat boeit me nog altijd mateloos. Ik was dus niet enkel geïnteresseerd in mijn Afrikaanse afkomst, maar evengoed wilde ik mijn nieuw land beter begrijpen.’
Amen
Nog zo’n vuistdik boek dat een diepe indruk maakte op Steve en hem hielp om zijn afkomst beter te begrijpen is een boek van Théophile Obenga, een Congolese linguïst, historicus en voormalig professor aan San Francisco State University. La philosophie africaine de la période pharaonique: 2780-330 avant notre ère, klinkt niet als een boekje dat je aan het zwembad leest, ‘maar neem je de moeite’, zegt Steve, ‘dan gaat er een wereld voor je open. Obenga is een leerling van Cheick Anta Diop. Hij mixt linguïstiek met filosofie, geschiedenis en wetenschap, en staat zo helemaal symbool voor mijn Leeswereld.’
‘In het boek ontkracht Obenga dat de oude Egyptenaren de Arabieren van nu zouden zijn. Dat klopt niet. Volgens Obenga waren de volkeren die de piramides mee hebben gebouwd, zwarten, en zijn ze later de Nijl afgedaald naar het zuiden. Obenga legt op weliswaar academische, maar toch toegankelijke manier uit hoe in de pré-koloniale geschiedenis naar de schepping werd gekeken, wat de rol was van spiritualiteit, hoe de wetenschappen evolueerden, enzovoort. Hij toont ook aan hoeveel gelijkenissen er zijn tussen de vele Afrikaanse volkeren, bijvoorbeeld hoe je ziet hoe een woord als “imn” - wat aanzien wordt als de oorsprong van het woord “amen” - in zovele Afrikaanse talen terugkomt, weliswaar met andere klinkers. Zoals “imana” in het Kirundi, een veel gesproken taal in Burundi.’
Materialisme
‘Heel lang bekeek ik de wereld door een eurocentrische bril. Dat is kwalijk, want wij zijn geen Europeanen. Het “ik” staat centraal in de Europese maatschappij, terwijl dat bij de Afrikanen het “wij” is. Het bepaalt hoe je in de gemeenschap staat. Ik woon al 21 jaar in Nederland en België, ik spreek vloeiend Frans, Nederlands en Engels, maar het is moeilijk mezelf als European te bestempelen omdat ik me niet herken in de geschiedenis, die voor Afrikanen staat voor onderdrukking en slavernij. Ik herken me ook niet in de normen en waarden. Ik kan me moeilijk vereenzelvigen met materialisme en egoïsme, met het gebrek aan respect voor oude mensen en de andere omgang met het goddelijke. Dat betekent niet dat ik de maatschappij de rug toekeer, zeker niet, er zijn ook overeenkomsten natuurlijk.’
‘De energie die ik nodig zou hebben om me helemaal Europeaan te voelen, gebruik ik om het Afrikaanse in mij te exploreren. Wees vooral wie je bent, dat schreef Geert Mak al. L’impératif afrocentrique van Ama Mazama maakte dat ook duidelijk. Wil je een gedicht schrijven? Put dan uit jezelf. Dat was echt een openbaring en zorgde ervoor dat ik terugkeerde naar mijn opvoeding, naar mijn jeugd, naar alles wat heeft gemaakt wie ik ben. Het gaat me niet om een hernieuwde trots op Afrika of zo, maar het aanwenden van je identiteit in al wat je doet. Door Diop of Obenga te lezen bijvoorbeeld, of door die boeken aan te bieden in onze boekhandel. Het is door te lezen dat je je wereld verrijkt, dat je begrijpt waar je vandaan komt, en wie je eigenlijk bent.’
Deel dit artikel: