De leeswereld van Stefaan Van Brabandt
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Stefaan Van Brabandt, filosoof.
door Matthias M.R. Declercq
'Als kind las ik heel weinig,' zegt hij, 'op wat verhalen van Anthony Horowitz en Pietje Puk na. Ik was eerder een speelvogel.'
Een 'speelvogel', dat woord verwacht je niet bij Stefaan Van Brabandt. In de intro staat 'filosoof' en bloeit het beeld open van monniken en dikke boeken, niet de knikkers en lekgestoken banden waar je bij 'speelvogel' aan denkt. Maar het woord 'filosoof' volstaat niet om het professioneel leven van deze man samen te vatten. Van Brabandt is ook acteur, theater- en tv-maker en hij zingt ook Nederlandstalige liedjes. Daarin schuilt dus de speelvogel. En hij schrijft ook. Een aantal jaar geleden bracht Stefaan Van Brabandt een boek uit, als verdiepende aanvulling op de filosofiereeks die hij voor Canvas maakte: Het voordeel van de twijfel. Met als ondertitel: Hoe filosofie je leven kan veranderen.
“Boeken geven me de troost van de herkenning, maar even vaak zoek ik bewust naar schrijvers die mijn mens- en wereldbeeld tegenspreken. Denken is niet herhalen wat je al dacht te weten, maar durven tegen jezelf in te denken.”
'We read to know that we are not alone'
'Zo rond mijn twaalfde ontdekte ik het wonder van taal en boeken', zegt van Brabandt. 'Mijn zus speelde daar een belangrijke rol in. Ze drukte me De wereld van Sofie in handen, het boek van Jostein Gaarder. Dat boek raakte kennelijk een gevoelige snaar. Het heeft - achteraf bekeken - mijn leven veranderd. Sindsdien bestaat mijn leven goeddeels uit lezen. Ik lees altijd minstens vijf boeken tegelijkertijd, alles door elkaar: poëzie, romans, toneelstukken, maar ook veel geschiedenis, wetenschap en filosofie.
Ik lees om verschillende redenen zo ontzettend veel: deels omdat boeken me altijd voor even de aangename illusie geven dat ik na het lezen ervan het leven en de wereld iets beter begrijp, deels omdat ik door het lezen van sommige schrijvers en denkers me minder alleen voel. 'We read to know that we are not alone' schreef C.S. Lewis. Boeken geven me de troost van de herkenning, maar even vaak zoek ik bewust naar schrijvers die mijn mens- en wereldbeeld tegenspreken. Denken is niet herhalen wat je al dacht te weten, maar durven tegen jezelf in te denken. Ik zoek naast bevestiging daarom altijd ook tegenspraak in de boeken die ik lees, zodat mijn denken blijft uitgedaagd worden door andere perspectieven. Lezen maakt ook grotendeels mijn werk uit. Als schrijver zie ik mezelf voor een stuk ook als doorgeefluik. Wat mij waardevol lijkt, deel ik graag met anderen.'
De speelvogel en de monnik houden elkaar keurig in evenwicht.
Geheim
Een aantal boeken is van onschatbare waarde in mijn leven. Ze hebben me als mens gevormd. Bepaalde ervan beschouw ik als m'n beste vrienden - klinkt pathetisch, maar ik meen het. Voor mij zijn dat geen levenloze objecten, maar levende subjecten waarmee ik een intieme band heb en de beste gesprekken voer. Ik heb lange tijd mijn lievelingsschrijvers geheim gehouden. Ik sprak er zelden over, omdat ik ze voor mezelf wou houden. Alsof ik mijn liefde zou verraden door er met iedereen over te praten en ze te delen, zo voelde het. Een heel kinderlijke, bezitterige, zelfs wat snobistische reflex, ik weet het. Maar dat ben ik gelukkig ontgroeid, en nu mag de wereld weten hoe dankbaar ik ben dat Pessoa, Tsjechov, Flaubert, Stendhal, of - dichter bij huis - Nolens, Boon, Nescio, en niet te vergeten Reve in mijn leven zijn gekomen. Zonder hen zou ik niet zijn wie ik ben. Er zit wel een patroon in mijn lievelingsboeken: vaak gaat het over buitenstaanders die zich niet thuis voelen in het leven.
Ik woon al meer dan twintig jaar in het centrum van Antwerpen, in een appartement dat steeds meer begint te lijken op één grote bibliotheek. Ik ontvlucht wel steeds vaker de drukte van de stad om oorden van rust en stilte op te zoeken. Ik trek me bijvoorbeeld geregeld voor langere tijd terug in de abdij van Orval of in een Zwitsers bergdorp, waar ik mijn dagen doorbreng met wandelen, nadenken, lezen en schrijven.'
Brusselmans & Dwarskijker
Het bijleren is voor Stefaan Van Brabandt niet louter verbonden met non-fictie, en reikt verder dan de filosofie en de kennisoverdracht. Hoewel hij als tiener boeken las van grote denkers, was er in Oudenaarde, waar hij opgroeide, ook plaats voor de pure schoonheid van taal en voor het simpele plezier van het lezen.
'Ik blijf het wonderlijk vinden dat je door wat tekens op papier luidop in de lach kan schieten. Of aan het huilen kan worden gebracht. Dat veel met ritme, woordkeuze en -volgorde, kortom met stilistiek, te maken heeft, ontdekte ik in mijn puberteit dankzij Brusselmans. De Dwarskijker-stukken van Rudy Vandendaele in Humo hebben me ook vaak doen schuddebuiken van het lachen. Zij hebben me taalplezier bijgebracht. Ik voelde me ook erg verwant met hun levenshouding. Ik ben Brusselmans vooral heel dankbaar omdat hij voor mij ook een stapsteen was naar Berckmans, Biesheuvel en Reve, en ook Bukowski en Fante.'
“Als ik een boek lees, of een toneelstuk of een tv-serie of film zie, wil ik toch ook altijd iets leren over mezelf, over de ander, over de wereld. En er liefst een beetje een ander mens door worden.”
Nieuwsgierigheid en verwondering
Het solitaire leven van Stefaan Van Brabant is begrensd. Daar zorgt de speelvogel voor. De man staat nog altijd met beide voeten in de realiteit. Heeft hij nieuwe inzichten vergaard na passages in Orval of Zwitserland, dan stapt hij de werkelijkheid opnieuw binnen en deelt die inzichten. Daar is Het voordeel van de twijfel een voorbeeld van, maar ook theatermonoloog SOCRATES (gespeeld door Bruno Vanden Broecke) en de opvolger van die voorstelling: MARX (gespeeld door Johan Heldenbergh) en vorig jaar SPINOZA (gespeeld door Han Kerckhoffs). Dat houdt Van Brabandt naar eigen zeggen scherp, het idee de opgedane kennis te kunnen delen, om nadien, met verse moed, nieuwe kennis op te doen.
'Ik sluit niet uit dat ik zelf terug ga acteren, maar ik voel me voorlopig heel erg vervuld in mijn rol als schrijver en regisseur. Momenteel schrijf ik aan SARTRE & DE BEAUVOIR, een theaterdialoog. Die filosofen-toneelstukken zijn een ideaal excuus om me maandenlang te kunnen verdiepen in leven en denken van bepaalde filosofen. Om vervolgens dat hele complexe leven en denken te vertalen naar levendig en geestig theater, wat wel een klus is. Soms vragen mensen me wat ik toch zoek in die boeken: 'Een leven lang Montaigne, Schopenhauer, Nietzsche en Cioran, lezen, zou je niet beter wat meer léven in plaats van te lezen?' Maar ik denk dat ik misschien meer leef en meer meemaak, weliswaar in mijn geest, dan wanneer ik niet zoveel zou lezen en schrijven. Het meest en het liefst leef ik in mijn verbeelding. En natuurlijk zal het ook voor een stuk escapisme zijn. Maar misschien is alles waar we ons mee bezig houden wel een vorm van escapisme: afleiding om het bestaan maar niet onder ogen te moeten zien (lacht).
Je hebt volgens mij twee soorten escapisme: de geestdodende en passief makende soort, puur verstrooiing als tijdverdrijf, maar je hebt ook vormen van kunst en entertainment waar je van bijleert, die inspireren en je geest en hart verruimen. Als ik een boek lees, of een toneelstuk of een tv-serie of film zie, wil ik toch ook altijd iets leren over mezelf, over de ander, over de wereld. En er liefst een beetje een ander mens door worden. Dat maakt voor mij essentieel deel uit van het plezier, van het vermaak. Het draait bij mij toch altijd in wezen om nieuwsgierigheid en verwondering.'
Deel dit artikel: