De leeswereld van Ronni Abergel
'Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Ronni Abergel, sociaal ondernemer en oprichter van The Human Library.
door Matthias M.R. Declercq
‘Ik heb geen andere optie’, zegt Ronni Abergel. ‘Ik moét dit soort boeken lezen. Wil ik impact hebben op de wereld, dan moet ik weten wat in die wereld omgaat.’ In de bar van NTGent, het stadstheater, neemt hij het boek met de blauwe kaft in handen en klapt het open. They Want to Kill Americans van Malcolm Nance, over de milities, terroristen en de bizarre ideologie van de Trumpiaanse opstandelingen die het Capitool aanvielen. 'Wanneer hebben politici beslist het pad van de eenheid, het verhaal van de hele bevolking te verlaten en zich alleen te focussen op de eigen mensen? Waarom telt alleen nog de eigen groep?'
Ronni Abergel is een Deense sociaal ondernemer. Een vlotte kerel met een taal als een bergrivier: wat langzaam ontspringt wordt hoe langer hij praat hoe krachtiger. 'Waar is de empathie gebleven? Wanneer hebben we onze interesse in de ander verloren?'
In 2000 richtte Ronni Abergel met een paar collega’s The Human Library op. Dat is een bibliotheek waar je mensen kan ontlenen, als waren het boeken; mensen die kampen met vooroordelen en met de lezers in gesprek gaan. In The Human Library kun je bijvoorbeeld de levende verhalen ontlenen van mensen die dakloos zijn, van mensen met autisme of schizofrenie, van mensen die sekswerk doen, van aseksuelen, transgenders, anarchisten, Joden, Sikhs, moslims… Altijd gaat het om minderheden, om groepen mensen die we al te makkelijk veroordelen, wegzetten als gek of extreem. De ontmoetingen vinden vaak plaats in een bibliotheek of een andere veilige omgeving. In de menselijke bibliotheek van Ronni Abergel wordt niet geschreeuwd of gevochten, maar gaan mensen met tegengestelde meningen rustig in gesprek. ‘Daarom lees ik enkel non-fictie’, zegt Ronni, ‘om de polarisatie te begrijpen, de helaas groeiende strijd tussen groepen mensen.'
Festival
'Tweeëntwintig jaar geleden vroeg een groot muziekfestival in Denemarken ons om 'het publiek eens op een gezonde manier uit te dagen.' Toen al was ik met sociale projecten bezig. We wisten niet wat doen. Hoe kun je de mensen nu meer uitdagen dan met een optreden van pakweg Beastie Boys of Bob Dylan?! “Geef ze een alternatief!”, zeiden ze. Tja. En als we nu eens mensen uitnodigen om een onbekende mee te nemen naar het concert? Dat was het initiële plan. Waarop een vriend zei: “Ja, mensen kunnen andere mensen ontlenen, zoals in een bibliotheek.” Daarom besloten we mensen uit te nodigen die door het grootste deel van de maatschappij voorbij worden gelopen, zoals mensen met obesitas, daklozen... Zo is alles ontstaan. Het sloeg meteen aan. Op de duur begonnen de “boeken” ook tegen elkaar te praten, gingen Joden in gesprek met moslims. Uit de grootste contrasten bloeiden de mooiste relaties open. Zo gingen drie anarchisten van Antifa in gesprek met een politieagent. Toen een vierde anarchist aansloot en hoorde dat zijn kameraden al een uur lang met een agent spraken, was hij ontzet: “All cops are bastards!”, riep hij. Maar zijn vrienden spraken hem tegen en verdedigden de agent. Prachtig toch?’
Haatspraak
‘The Human Library is geen politieke noch religieuze organisatie, het is gewoon echt een bibliotheek met mensen als boeken’, gaat Ronni verder. ‘We zijn een veilige plek die alle kenmerken heeft van een echte bibliotheek: het is gratis, het is open voor iedereen en je krijgt de kans anderen te ontmoeten. In onze samenleving zijn bibliotheken de laatste echte open plekken. Een stadspark is te koud in de winter, in dit theater moet je betalen om binnen te komen, ook in de Sint-Baafskathedraal moet je betalen om het Lam Gods te zien, maar een bib is écht nog inclusief.’
'Waar streven wij naar? Naar het un-judgen van mensen, het ont-oordelen. Een mens oordeelt van nature automatisch: je ziet iemand en schat het gevaar in. Dat ontkennen wij niet. Het is een gevolg van de menselijke evolutie. In een paar seconden vel je je oordeel, maar daarna moet je dat oordeel in vraag durven te stellen. Dat kan bij ons. Alleen wie oproept tot geweld, haatspraak gebruikt of intolerant is, komt er niet in. Voor een antisemiet is er bij ons geen plaats. Een Jehova-getuige is welkom, zolang die geen campagne voert. Het gaat om respect voor de ander. The Human Library onderzoekt diversiteit op een neutrale manier om gestigmatiseerde minderheden toegang te geven tot de samenleving. Wie wil getolereerd worden? Niemand. Wie wil geaccepteerd worden? Iedereen.’
“We zijn een veilige plek die alle kenmerken heeft van een echte bibliotheek: het is gratis, het is open voor iedereen en je krijgt de kans anderen te ontmoeten. In onze samenleving zijn bibliotheken de laatste echte open plekken.”
De bibliotheek van Abergel is intussen al actief in meer dan tachtig landen, inspireert bedrijven als Heineken, Tesco (een grote, Britse supermarktketen) en ING (internationale energiedistributeur) tot een inclusief beleid en is immer groeiende. ‘We vroegen het ons in 2000 al af op het muziekfestival: als het hier lukt, dan toch ook in Bangladesh, Japan of Zuid-Afrika? En jawel. Dat bleek te kloppen.'
Delinquent
Ronni Abergel praat liever over zijn werk dan over zijn leven. Toch verdient ook zijn verhaal de nodige aandacht. Ronni is een boek dat zich af en toe laat ontlenen. ‘Mijn verhaal gaat over bereavement (een verlies). Bijna tien jaar geleden is mijn vrouw gestorven in mijn armen. Het voelde nadien aan alsof ik mijn omgeving moest geruststellen. De vragen die me gesteld werden, lieten me niet toe om te verwerken wat me was overkomen: Ben je echt je vrouw kwijt? Ben je achterbleven met twee kinderen? Echt? Zo erg. En het ziekenhuis onderschatte het probleem van je vrouw? Is je vrouw echt gestorven in de maand dat ze een nieuwe hartklep zou krijgen? Het is de omgekeerde wereld, net zoals het vreemd is dat iemand moet trakteren op zijn verjaardag. De omgeving moet je dan net belonen.’
Wat evengoed had gekund: Ronni Abergel als een boek over delinquentie. ‘Ik ben een atheïst, maar de droom die ik als zesjarige had, vergeet ik nooit. Ik liep in de Sinaïwoestijn en God sprak me toe: “Je moet iets belangrijks doen in je leven.” Mijn ouders waren toen al gescheiden. Mijn vader, een ondernemer met Marokkaanse roots, dreef handel in Egypte, waar hij naartoe was verhuisd. Hij keek amper naar mij en mijn broer om. Ik verbleef bij mijn moeder in een grimmige buitenwijk van Kopenhagen. We verwarmden ons met petroleum, zeulden grote jerrycans naar huis en hadden enkel een gemeenschappelijk toilet op de gang van onze verdieping. Ik was een angry young man, die zich afzette tegen al wie niet tot mijn kring behoorde. Ik was een intolerant, jong crimineeltje dat ramen van auto’s insloeg om tassen te stelen. Op mijn veertiende heb ik mijn vader gebeld: “Ik wil naar Amerika om te studeren”, zei ik, “Ik moet hier echt weg. Als je me niet helpt, krijg je straks een telefoontje vanuit de gevangenis.”
Roeping
'Uiteindelijk heb ik de middelbare school afgemaakt in Connecticut en verbleef lange tijd bij een gastgezin. Dat was mijn redding. Ik maakte er kennis met echte diversiteit: ik leerde op school latino’s kennen, zwarten, Afro-Amerikanen, maar evengoed rijken uit de bovenste klasse. Bij mijn terugkeer naar Denemarken waren mijn vrienden van vroeger afgezakt naar steeds grovere criminaliteit: een had een moord begaan, een andere was neergeschoten, nog een andere vriend was gestorven aan een overdosis. En in plaats van tassen te stelen, werden auto’s gejat om gevels van winkels in te beuken en de inboedel leeg te roven. Ik kwam hen nog wel tegen op straat, maar de breuk was compleet: ik zou studeren, iets maken van het leven.’
'Toen een vriend die op het foute pad was beland, in een tv-documentaire had getuigd over straatbendes in Kopenhagen en daarna werd neergestoken nabij een nachtclub en in de struiken werd gegooid, vond ik mijn roeping als sociaal ondernemer. Met een paar vrienden richtte ik Stop the violence op. Ik probeerde jongeren een alternatief aan te bieden en hen weg te houden van de straat tot ze uiteindelijk hun boksbeugels, pepperspray en vlindermessen spontaan inleverden. De groep waarmee ik het project leidde, werd uiteindelijk dus gevraagd op dat muziekfestival, waarna The Human Library het licht zag en de rest geschiedenis is. Uiteindelijk heb ik dus iets belangrijks gevonden, zoals me in de droom werd verteld.'
“Sinds 'The Human Library' doorbrak, staat mijn hele leeswereld in het teken van sociaal engagement. Vroeger had je het hele dorp nodig om je kind op te voeden, nu trekt iedereen zich terug en is een kleine groep meer dan goed genoeg. Er is geen sociale connectie meer.”
Magic Johnson
'Eens terug uit de VS is mijn Leeswereld echt aangevangen. Als kind las ik wel boeken, vooral de jeugdreeks De Vijf van Enid Blyton (over vier kinderen en een hond die samen mysteries oplossen) en de avonturen van Robinson Crusoe. Later hield ik van horrorverhalen: ik las alles van Stephen King. En daarna begon ik me te verdiepen in mijn helden: ik las de biografieën van Magic Johnson (Amerikaanse basketbalspeler die het taboe rond seropositiviteit doorbrak), Muhammad Ali en Jack Nicholson. Op de duur las ik alleen nog non-fictie. Sinds The Human Library doorbrak, staat mijn hele leeswereld in het teken van sociaal engagement. Vroeger had je het hele dorp nodig om je kind op te voeden, nu trekt iedereen zich terug en is een kleine groep meer dan goed genoeg. Er is geen sociale connectie meer. En we zijn met acht miljard hé. Misschien is België wel een goed voorbeeld: waar is de gemeenschappelijke traditie? België heeft zijn verhalen, die van oorlogen en kolonialisme - zoals veel andere westerse landen - maar toen ik lang geleden werd uitgenodigd door de burgemeester van Antwerpen en nadien door die van Luik, dacht ik bij mezelf: Vlaanderen en Wallonië zijn precies twee verschillende landen. Wanneer zijn die gestopt met elkaar te praten?'
Deel dit artikel: