De leeswereld van Khalid Benhaddou
Lezen is denken met andermans hoofd, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Khalid Benhaddou, imam.
door Matthias M.R. Declercq
‘Ik ben een pure non-fictielezer. Lezen om te ontspannen is mij vreemd, ik lees nooit “zomaar”’, zegt Khalid Benhaddou, op haast verontschuldigende toon. Verontschuldigend, omdat we leesplezier vaak linken aan romans, aan escapisme en het verdwijnen in een andere wereld. Maar wat is het verschil met de vreugde die je ervaart als een non-fictieboek je eigen wereld bijschaaft en de chaos opheldert? Ook dat is leesplezier, zeker in een tijd van goedkope waarheden. ‘Als ik een boek lees waarin desnoods maar één simpel zinnetje mij aan het denken zet en een ander licht werpt op een onderwerp waarvan ik dacht het volledig te kennen, dan ben ik zo ont-zet-tend blij. Ik ga dan zelfs om taart voor de familie, en niemand begrijpt wat er met mij aan de hand is.’
Lezen is een wezenlijk onderdeel van Khalids leven. Meer nog, in wezen draait zijn leven om één boek: de Koran. Khalid Benhaddou is imam in de El Fath-moskee in Gent. Hij is ook coördinator van Netwerk Islamexperten, dat duiding geeft in scholen over de islam en de mogelijke radicalisering van moslimjongeren. ‘Ik beschouw het als mijn missie om de islam een plaats te geven in Europa, in de westerse samenleving. Je kan je daarvoor beroepen op rechten en vrijheden, maar ik zoek naar ingangen in religie om mensen uit te nodigen om zich in te schakelen in de samenleving, in de traditie van het continent waarop ze leven.’ Khalid Benhaddou probeert dat niet alleen via het gesproken woord, hij schrijft ook. Halal of niet?, een boek uit 2018, is van zijn hand. Alle vragen omtrent islam en onderwijs in Vlaanderen beantwoord zegt de ondertitel. Bekender is een boek dat intussen vijf jaar oud is: Is dit nu de islam? Hoe ik als moslim voor nieuwe tijden ga: rationeel, Europees en verzoenend. ‘Mijn leeswereld bestaat uit een oneindige zoektocht naar ideeën’, zegt Khalid. ‘Ideeën die mijn verhaal kunnen versterken. Bots ik op zo’n boek, dan ben ik soms helemaal van de kaart.’
Gran Canaria
‘Een tijd geleden lag ik op het strand in Gran Canaria, en las ik een boek dat me enorm raakte: Nietzsches tranen van Irvin Yalom, waarin de auteur Friedrich Nietzsche in gesprek laat gaan met Joseph Breuer, een psychoanalyticus. Nietzsche heeft zelfmoordplannen nadat hij door een vrouw is afgewezen en Breuer is dan weer geobsedeerd door een patiënte. De twee gaan in gesprek en genezen als het ware elkaar. Het gaat over liefde, vriendschap, vrijheid, de dood, enzovoort. Alles wat het leven omhelst. Nietzsche legt uit dat het nihilisme is geland in Europa, dat God dood is en dat er een verpletterende verantwoordelijkheid op de mens rust, die zich een eigen moraal moet aanmeten. Zo’n vraagstuk interesseert mij mateloos, als mens, en als gelovige. Ik herinner me nog hoe Nietzsche op het einde van het verhaal begint te huilen. Hij erkent dat hij vriendschap altijd heeft afgezworen omdat het een verlies van het eigen zijn zou inhouden, dat hij eigenlijk sociaal gehandicapt was. Door de vriendschap met Breuer komt hij tot dat inzicht. Ik zat huilend op het strand, toen iemand me op de schouder tikte en vroeg: “Gaat het, meneer?” Dat einde vergeet ik nooit meer. Het heeft mijn blik op vriendschap, en zoveel andere thema’s, mee bepaald.’
“'Nietzsches tranen' van Irvin Yalom bracht me aan het huilen op het strand in Gran Canaria.”
Dubai
‘Ik ben opgegroeid in een eerder traditioneel moslimgezin. Mijn ouders hebben hun eigen geschiedenis en cultuur waar ze van afstammen. Die heeft veel deugden, maar zelf heb ik een andere achtergrond. Ik ben hier geboren, in Gent, groeide op in de Brugse Poort, in een andere wereld dan die waarin mijn ouders zijn groot geworden. Als kind ging ik naar de plaatselijke moskee. Ik leerde er de Koran kennen en bleek heel bedreven in het memoriseren en reciteren van dat boek. Ik was nog geen 13 jaar oud toen ik de Koran volledig uit het hoofd kende en deelnam aan internationale reciteerwedstrijden. Dan zegt iemand “Hoofdstuk 2, vers 135”, en moet je dat uit het hoofd opzeggen, op de juiste toon, in het klassiek Arabisch. Ik vertegenwoordigde België op het Europese Koran-concours, en werd derde in Dubai, op het officieuze wereldkampioenschap. Daar werd ik als een prins ontvangen, sliep drie weken in een zevensterrenhotel, kreeg een badge opgespeld en werd daardoor overal herkend, mocht overal gratis aanschuiven en kreeg zomaar kostuums en elektronica. De wedstrijd was wereldwijd te volgen via satellietzenders. Nog altijd lees ik in de Koran, om te ontsnappen aan de waan van de dag. Je moet de Koran niet lezen op een puriteinse, reactionaire manier, niet om concrete antwoorden te vinden, maar om na te denken over je eigen leven. Ik lees nu verzen die ik tien jaar geleden helemaal anders interpreteerde. We geloven dat de Koran het goddelijke woord is, maar vergeten onze menselijke interpretatie.’
Hegel
‘De islam is een huis met veel kamers, vergeet dat niet, en mijn benadering van het geloof is gebaseerd op wat ik allemaal gelezen heb. Zoals Averroes, een islamitische geleerde uit Andalusië. In de 12de eeuw schreef hij Het beslissend woord, waarin hij het geloof met wetenschap en filosofie verzoende. Hij pleitte voor een rationele vorm van de islam. Ook Mohammed Abed Al-Jabri, een Marokkaanse intellectueel van begin twintigste eeuw, gaf mijn denken vorm. Het is via die auteurs dat ik bij de Europese filosofen ben aangeland: Descartes, Hegel, Nietzsche... Het is belangrijk dat ik die werken ken. Wil je de islam een plek geven in de cultuur, dan moet je het Europese denken en haar geschiedenis kennen en begrijpen. Ik houd nog altijd van de Koran, lees er heel graag in, het boek blijft een inspiratiebron. Maar dat betekent niet dat ik critici van de islam of de Koran aan de kant schuif. Integendeel.’
“Wil je de islam een plek geven in de cultuur, dan moet je het Europese denken en haar geschiedenis kennen en begrijpen. Ik houd nog altijd van de Koran, lees er heel graag in, het boek blijft een inspiratiebron. Maar dat betekent niet dat ik critici van de islam of de Koran aan de kant schuif. Integendeel.”
De Wever
‘Ik lees niet louter boeken, ik bestudeer ze. Vaak is de eerste lezing eerder luchtig. Dan laat ik alles een eerste keer rustig binnenkomen, om het bij de tweede lezing helemaal uit te diepen en aantekeningen te maken. Of het nu gaat over Identiteit van Bart De Wever, Homo Deus van Yuval Noah Harari of Identiteit van Francis Fukuyama. Ik lees ook wat Bruno De Wever schrijft over de Vlaamse Beweging, lees de boeken van Karel Dillen en heb Waarover men niet spreekt van islam-criticus Wim Van Rooy gelezen. Dat boeit mij, te weten hoe anderen naar de cultuur kijken, en naar de islam. En ik durf me openstellen voor kritiek en twijfel. Nietzsche heeft ooit gezegd dat je religie ofwel gemakzuchtig kan bekijken en alle voorgekauwde antwoorden gewoon slikt, ofwel kiest voor een zoektocht naar waarheid. Dat laatste gaat gepaard met obstakels, twijfel en onzekerheid. Dat is het pad dat ik bewandel. Zonder het geloof af te vallen, zonder dogmatisch te worden. Het zijn boeken die me daarbij helpen.’
Deel dit artikel: