De leeswereld van Joke Emmers
'Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Joke Emmers, actrice.
door Matthias M.R. Declercq
‘Ik ben wild gegaan!’, zegt Joke Emmers. Ze komt de woonkamer binnengewandeld met grote stapels boeken onder beide armen. ‘Ik moest me toch niet inhouden hé?’ Bont en veelkleurig, dat is de selectie boeken: van Johan Harstad, Haruki Murakami, Toon Tellegen, Charles Bukowski en Elizabeth Gilbert, tot Sally Rooney, Rutger Bregman, Carmen Michiels, Roald Dahl en Peter Wohlleben. Maar ook Global Model Village, het fotoboek van straatartiest Slinkachu, die ons met zijn foto’s van miniatuurmensjes (niet groter dan een vingernagel) op openbare plaatsen aan het denken zet. Ook Het boek zonder tekeningen heeft de selectie gehaald, een kinderboek waar Joke Emmers vaak uit voorleest. ‘Evengoed lees ik dichtbundels’, zegt ze, ‘maar het zijn toch vooral romans die mijn Leeswereld uitmaken.’
Dat mag niet verbazen. Als actrice is Joke Emmers (zowel in tv-reeksen als Callboys en Beau Séjour als met haar eigen theatergezelschap Woodman) elke week iemand anders. Daarom houdt ze van boeken: om telkens een andere wereld te verbeelden. ‘Niet dat ik die nodig heb. Ik hou van het leven. Het is fantastisch. Toch is er even uit verdwijnen heel rustgevend en ontspannend.’
Groen
'Ik ben zo’n ‘net-voor-het-slapengaan-lezer’. Bovendien lees ik heel traag. Het maakt dat zestig procent van mijn boekenkast ongelezen is. Maar ooit, ooit, ooit begin ik er aan. (lacht) Telkens ik het patroon van het slapengaan doorbreek en een boek op korte tijd uit lees, besef ik hoe diep je in een verhaal kan duiken. Dat overkwam me voor het eerst op de toneelschool, bij Dora van der Groen. Daar werden we verplicht een boek uit de wereldliteratuur op een week uit te lezen. Zo las ik Het leven van Pi van Yann Martel en Extreem luid & ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer. Fantastische boeken. Het zijn romans die je aan het denken zetten. Dat doet ook Hendrik Groen en zijn Pogingen iets van het leven te maken, over een man die in een rusthuis zijn laatste dagen doorbrengt en zich verzet tegen het voorgekauwde leven. Samen met andere bewoners overtreedt hij de regels, organiseert een race voor scootmobiels, wil de dossiers van de directie inkijken, enz. Het boek is een weerspiegeling van onze samenleving. Door Hendrik Groen stel ik mezelf ook in vraag: moet ik niet wat rebelser zijn? Waarom durf ik amper regels te overtreden?’
“Ik ben zo’n ‘net-voor-het-slapengaan-lezer’. Bovendien lees ik heel traag. Het maakt dat zestig procent van mijn boekenkast ongelezen is. Maar ooit, ooit, ooit begin ik er aan. ”
Rode deur
Altijd al waren er boeken in het leven van Joke Emmers. Ook thuis, in Neerpelt, waar moeder Nederlandse les geeft op de middelbare school en vader een kleine drukkerij runt. Joke pendelde tussen de bib en de woonkamer, in tegenstelling tot haar zus, die niet las of leest, ‘want ze heeft geen verbeelding’, zegt Joke. ‘Gewoon géén. (lacht) Als je een verhaal vertelt over een rode deur en een groene stoel, dan kan ze zich dat niet voorstellen. Ze ziet het niet voor zich. Mijn zus werkt als verpleegster en heeft een goede dosis empathie, maar kan gewoon veel meer afstand nemen. Als iemand sterft in het ziekenhuis, gaat mijn zus daar rationeel mee om. Ik zou enorm huilen, wat ik ook deed bij de slotzin van Tonio, het boek van A.F.Th. van der Heijden over de dood van zijn zoon: ‘En toen ze ons al bijna haar rug had toegekeerd: ‘Ja, ik geloof echt dat de doden een bepaalde energie voor ons achterlaten.’ Hui-lén.’
Duisternis
''Inzicht', dat is mijn woord voor 2023. De wereld beter begrijpen. Inzicht halen uit boeken. Lezen leidt tot het verdiepen van het dagelijks leven. Het helpt me om te gaan met het hier en nu, te leren leven in deze wereld. Af en toe grijp ik naar non-fictie, zoals Werk is geen oplossing van Marguerite Van den Berg, over de invloed van kapitalisme op ons leven en hoe dat te omzeilen. Dieren eten van Safran Foer maakte van mij eerst een vegetariër die in oude gewoontes herviel, om vervolgens veganist te worden. Dat soort boeken helpt me om te gaan met bepaalde vraagstukken. Ook De meeste mensen deugen ligt hier op tafel, maar daaronder ligt Jan De Laender met Het hart van de duisternis. Psychologie van de menselijke wreedheid. De Laender zegt het tegenovergestelde van Bregman, dat de mens zo ongeveer de pest is. Ik wil Bregman heel graag geloven, maar kan De Laender niet negeren. Niettemin geloof ik dat de mens in de kern goed is. Die gedachte zal ik nodig hebben in 2024, bij de verkiezingen. Ik ben bang voor wat er komen gaat. Daarom lees ik een van mijn oerboeken elk jaar opnieuw: Brieven aan een jonge dichter van Rainer Maria Rilke, op zoek naar een nieuw inzicht. Dat boek bevat zo onvoorstelbaar veel wijsheid, dat het moeilijk te geloven is dat Rilke die als twintiger al bezat.'
Vogelvrij
Wie goed oplet, vindt in het werk van Joke Emmers veel citaten en ideeën die haar Leeswereld indirect blootleggen. Rilke is een vaste klant, net als Toon Tellegen. In 2017 maakte ze Vogelvrij, een muzikale voorstelling geïnspireerd op Brieven aan Doornroosje van Tellegen. Wachten en verwachten is waar het toen om draaide, te weten dat de buitenwereld je tot iets kan dwingen, terwijl je net de tijd nemen moet om te floreren. 'Zoals Rilke schrijft over een kunstenaar als een boom, die niet van de éne op de andere dag groot en sterk is, maar tijdig nodig heeft om te groeien en bloeien.' Vogelvrij leidde haar ook naar Tsjechov, Flaubert en van Gogh. En naar veel lezen op korte tijd. 'Laat ik dat maar meer doen’, zegt ze. 'Meer lezen, en niet enkel voor het slapengaan. Het kan me alleen maar meer inzicht opleveren.'
Deel dit artikel: