De leeswereld van Jochanan Eynikel
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Jochanan Eynikel, businessfilosoof.
door Matthias M.R. Declercq
'Net zoals dé zinvolle job niet bestaat, bestaat wellicht ook hét zinvolle boek niet', zegt Jochanan Eynikel. 'Zo is een job pas zinvol als de persoon die als zinvol ervaart, en dat reikt veel verder dan het loonstrookje, maar gaat over zelfontplooiing, persoonlijk contact en verbinding met de wereld. Die relatie is zeer subjectief, net zoals die tussen het boek en de mens. Als het boek appelleert aan wie je als mens bent, als er raakvlakken zijn, zal lezen als zinvol aanvoelen en zal het verhaal je beroeren.'
Het mag niet verbazen dat Jochanan Eynikel paralellen ziet tussen boeken en jobs, het zijn de pijlers waarop zijn leven is gebouwd. Als businessfilosoof bij Etion, een forum voor geëngageerde ondernemers, past hij als filosoof al wat hij leest toe op al wie werkt. Hij zet in op waardegericht en persoonsgericht zakendoen, en leunt daarbij op ideeën die hij ofwel zelf bedenkt, ofwel uit de boeken plukt waar hij zich mee omringt. 'Ooit heb ik met ondernemers teksten gelezen van grote filosofen als Socrates', zegt hij. 'Meer nog: de ondernemers lazen de teksten luidop voor, waarop we dieper ingingen op de vragen die de tekst opwierp. Wat is moed? Wat is schuld? Wat betekent verantwoordelijkheid? Het zijn vragen waar ondernemen om draait.'
'Het is Socrates die me in zekere zin de wereld in leidde. Hij maakte gebruik van de 'agora', stelde zich midden het volk op, en stelde kritische vragen over de staat, de macht, de economie, enz. Door de filosofie te enten op het hier en nu, op de praktijk, kun je net als Socrates vanuit het heden fundamentele vragen distilleren, en kan een bedrijfsleider zijn beslissingen overzien en zich de vraag stellen wat een goede leider is.'
Hemel
'Ik lees in hoofdzaak non-fictie, boeken als Homo Deus van Yuval Noah Harari of De meeste mensen deugen van Rutger Bregman bijvoorbeeld. Nu lees ik Werk (Een geschiedenis van de bezig mens - van de oertijd tot het heden) van James Suzman. Ik lees niet enkel om professioneel bij te blijven, maar lees om mijn leefwereld te verruimen. Dat kun je doen door te reizen of nieuwe mensen te ontmoeten, maar lezen stelt je evengoed in staat je in de wereld van een ander te begeven, een wereld met een ander denkkader, die je leert kennen via verhalen, niet louter via analyses. Slaagt een boek er in om de weten-schap - dus het denken - te vertellen via een spannend, meeslepend verhaal, dan heb je misschien wel het ultieme boek.'
'Voor mij is dat De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch. Ik was een jonge twintiger toen ik het voor het eerst las. Dat boek blies me van mijn sokken. Hoe Mulisch inzichten uit de filosofie, geschiedenis, religie en wetenschap verweeft met vriendschap, liefde en dood, is fantastisch. In de centrale vriendschap tussen de historicus Onno en de wetenschapper Max herkende ik ook de vriendschap van mezelf (filosoof in wording) met een jeugdvriend (arts in wording). Mijn jongste zoon heet overigens Onno, jawel.'
Sabena
'Thuis werd er altijd al gelezen. Ik ben opgegroeid in het Hageland, als kind van twee theologen, met een vader die onder andere les gaf over het Oude Testament. Mijn naam, Jochanan, is overigens de Hebreeuwse versie van 'Johannes'. Thuis was veel religieuze literatuur te vinden, maar die werd me niet opgedrongen. Ik was vrij te lezen wat ik wilde. Zo herinner ik me de ontknoping van De jongen die te veel wist, van Anthony Horowitz. Net toen alles duidelijk werd riep moeder dat het eten klaar was. Ik zat met trillende handen aan tafel. Fantastisch was dat, Horowitz was mijn eerste kennismaking met thrillers, en nog altijd kan ik makkelijk ontspannen bij boeken als de Milleniumtrilogie van Stieg Larsson.'
'Lezen leidde bij ons thuis tot vragen, veelal theologisch van aard. Waar komen we vandaan? Bestaat God? Het is mijn grootvader die mijn blik verder verruimde. Hij leidde me eerder de filosofische dan wel religieuze kant op, terwijl hij helemaal geen filosoof was. Het leven van mijn grootvader bestond uit vliegen, hij was piloot bij Sabena en vloog van het éne naar het andere continent. 'Ik heb nooit gewerkt in mijn leven', zei hij vaak. De job gaf hem letterlijk vleugels, maar eens op pensioen kwam hij - zo leerde ik later - in een soort existentiële crisis terecht en borrelden de zogenaamd Grote Vragen op. Wie ben ik? Wat is mijn plek op de wereld? Hij greep naar de filosofie en vond steun bij Spinoza, die ook in het goddelijke geloofde, net als mijn grootvader, maar dat inbedde in de natuur en God niet buiten die natuur plaatste. Mijn grootvader vond troost in de filosofische literatuur en gaf al zijn kleinkinderen in de jaren negentig een exemplaar van De wereld van Sofie van Jostein Gaarder. Dat was het zaadje dat heeft geleid tot de interesses die ik nu heb: de filosofie in relatie tot de werkelijkheid.'
Korbeek-Lo
'Uiteindelijk bestaat de wereld vooral uit verhalen, ook de economie. Een van de boeken die me daar op wees is De economie van goed en kwaad van Tomás Sedlácek, De zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street. Hij spreekt over schuld en boete, hoe we dat economisch interpreteren, maar hoe de betekenis van die termen religieuze wortels hebben. Uiteindelijk draait economie ook om de vraag of de mens te vertrouwen is. Het zijn die achterliggende verhalen die mij boeien en mijn leeswereld kleuren. Die boeken verhelderen, ze raken me, en vaak -als de verhalen goed verteld worden- maak je je een persoonlijke voorstelling van de inhoud. Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans gaat over de Eerste Wereldoorlog, maar ook over de mens in relatie tot die oorlog. Ook dat was verhelderend. De tekst voer me terug naar een huis waar ik in mijn jeugd even heb gewoond, in Korbeek-Lo. Is dat belangrijk voor het verhaal? Neen. Maar anders dan bij een film, waar het beeld je wordt aangereikt, heb je zo wel een persoonlijke verbinding. En dat raakvlak leidt tot zingeving. Het raakt je. Lezen geeft het leven zin.'
“Uiteindelijk bestaat de wereld vooral uit verhalen, ook de economie.”
Deel dit artikel: