De leeswereld van Gitt Smans
'Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Gitt Smans van De Verhalenweverij.
door Matthias M.R. Declercq
‘Dat was bijzonder, ja’, zegt Gitt Smans. Ze lacht en denkt aan haar boekenkast, die kort voor het gesprek sneuvelde onder het groeiende gewicht. Het opnieuw organiseren van de vracht boeken gooide Gitt terug in de tijd. Ze stootte op Fernando Pessoa, de dichter die ze zo vaak las als uitwisselingsstudent in Portugal. Ze had ook Isabel Allende en Paulo Coelho in handen en dacht aan haar tijd in Leuven, toen haar gedachten vaak uitwaaierden naar Zuid-Amerika. 'Een boekenkast toont dus wie je bent’, zegt Gitt.
Lange tijd stond haar (professioneel) leven niet in het teken van literatuur. Van vertaler tolk Portugees-Engels, tot een opleiding vroedkunde, tot een studie intercultureel management en veel ervaring in ontwikkelingssamenwerking (van noord-zuid-ambtenaar tot Artsen Zonder Vakantie) om dan vijf jaar geleden De Verhalenweverij op te richten. Die vzw verbindt taal aan beeld en zet in op leesplezier in de hoop de integratie van kinderen en volwassenen uit kansengroepen te stimuleren. De Verhalenweverij vind je in asielcentra, bibliotheken, scholen of festivals, waar ze kamishibai-verhalen (Japanse verteltechniek, waarbij een verhaal verteld wordt door prenten in en uit een kastje te schuiven) brengen, een tekening maken rond een bepaald thema of een schaduwtheater bedenken.
‘Daarom ligt The farmer and the clown op tafel (van Marla Frazee)’, zegt Gitt. ‘Dat soort woordeloze prentenboeken “lees” ik zelf vaak en gebruik ik om kinderen verhalen bij te brengen. Soms staat tekst een verhaal in de weg, zeker voor mensen die hier pas zijn aangekomen. Tekeningen hoeven geen tekst en kunnen herkenbare gevoelens oproepen voor kinderen in moeilijke situaties, zoals in een asielcentrum. Dat is ook “lezen” voor mij, ja. Het gaat om het intermenselijke, om begrip voor andere perspectieven.’ Dat is de kern van Gitt Smans’ Leeswereld: het zoeken naar de blik van de ander, het proberen begrijpen van al wie anders denkt.
Rwanda
‘Een zondag aan het zwembad van Kigali van Gil Courtemanche is een goed voorbeeld van het soort boeken dat ik verkies. Het gaat me om meer dan ontsnappen aan de harde realiteit. Net zoals Portugal en Zuid-Amerika zich als interesse vertalen in de boekenkast, is ook Rwanda een plek en thema die zich voor me openbaarde. Als student intercultureel management ging ik op stage naar Kigali. Ik wilde me op voorhand goed inlezen, proberen te weten te komen hoe de Rwandezen denken, hoe hun wereld eruit ziet. Je kan een feitelijk boek lezen over het aantal inwoners van de hoofdstad, maar dan kun je de cultuur nog niet vatten. Daarom dit boek.’
Een zondag aan het zwembad van Kigali vertelt het verhaal van een Canadese journalist die in Rwanda eerst een televisiezender wil oprichten, daar niet in slaagt en dan maar een film wil maken over aids. Tegelijk schrijft hij een boek over al wat zich afspeelt aan het zwembad van het hotel: daar eet de elite Franse kaas, al pratend over de politiek, terwijl het land vastloopt in een genocide. De journalist raakt ook verliefd op een serveerster van het hotel, een vrouw van gemende Hutu- en Tutsi-achtergrond, wat de roman naast inzicht in de situatie van Rwanda, ook universele zeggingskracht geeft door in te zoomen op menselijke relaties in tijden van diepe crisis.
‘Het gaat om het Hôtel des Mille Collines, waar de directeur - de Belgisch-Rwandese Paul Rusesabagina - meer dan duizend levens redde tijdens de volkerenmoord van 1994. Ik kon echt niet stoppen met lezen, hoopte alles te weten te komen over de relatie tussen Hutu’s en Tutsi’s. Wilde ik een zo diepgaand mogelijke ervaring opdoen in Rwanda, dan moest ik blijven lezen. Ook We wish to inform you that tomorrow we will be killed with our families heb ik gelezen. Hoe denken mensen? Hoe gaan ze nu om met het verleden? Hoe staat mijn gastgezin in het leven? Welke gevoelens delen de Rwandezen? Een roman probeert het innerlijke te begrijpen.’
Het is ook de reden waarom Gitt Smans de boeken van Sally Rooney leest. De jonge Ierse debuteerde in 2017 met Gesprekken met vrienden, werd wereldbekend met de bestseller Normal People en is sinds de succesvolle Netflix-adaptatie ook tot stem gebombardeerd van de Millenial-generatie. ‘Rooney kruipt in het hoofd van jonge mensen. Zoiets is niet mogelijk in het echte leven. Je moet iemand al héél goed kennen vooraleer het over de innerlijke wereld gaat. Een roman geeft je direct toegang tot die wereld. Hoe denken jonge mensen? Hoe worden relaties gevormd? Wat verwachten jongeren van de toekomst? Het lezen van Sally Rooney helpt me dat te ontdekken.’
Lemniscaat
‘Ik heb altijd veel gelezen’, zegt Gitt. ‘Met vader, moeder en broer reisden we ’s zomers met de caravan naar Zuid-Frankrijk. Dat duurde twee dagen. Genoeg om de zeven boeken van de bib uit te lezen. Moeder zocht dan in krantenwinkels naar gepaste tijdschriften voor me. Ik las de boeken van Anke de Vries en Evert Hartman, werd als peuter voorgelezen uit Jip en Janneke (van Annie M.G. Schmidt), Een koffertje vol dromen van Mariette Vanhalewijn, Honkie en Ponkie van Jac Linders, en was lid en fan van de Lemniscaat-club.’
Al wordt de boekenkast van Gitt nu bevolkt door kinderboeken en romans, er is nog altijd plaats voor relicten uit het verleden. Boeken die je tijdens de identiteitsvorming, op het moment dat de wereld je als een kneedbare bol klei voorkomt, plots raken waarna niks nog hetzelfde is. Dat geldt voor Paul Van Ostaijen, zoveel jaren geleden bij de jonge Gitt Smans. Die ging vaak na schooltijd naar de academie, volgde dictie, voordracht en repertoirestudie. 'Daar kwam ik onder andere met Van Ostaijen in contact. Hoe hij met woorden speelt, is fantastisch.’
Gitt draagt voor, uit het hoofd:
Slinger
singer
NaaimasjienHoort
HoortFloris Jespers heeft een Singernaaimasjien gekocht
WatWat
jawel
Jespers Singer naaimasjien
‘En Zeer kleine speeldoos, ken je dat gedicht? Ook zo mooi. Hoe de woorden in elkaar overgaan, het ritme, de beelden die hij oproept: je ziet het zo voor je. Poëzie is minder concreet dan een roman of een verhaal en laat zo ruimte voor interpretatie. Je kan er je eigen gevoelens aan verbinden.’
Amarillis
hier is
in een zeepbel
Iris
hang de bel
aan een ring
en de ring
aan je neus
Amarillis
Deel dit artikel: