Hoe piloottrajecten je werking en partnerschappen kunnen versterken

Dit artikel is een verslag van een focussessie op de Iedereen Leest-conferentie 'De leesbevorderaar centraal'. Die vond plaats in Gent op 24 oktober 2024. Alle verslagen van die conferentie lees je in een terugblik.

Piloottrajecten zetten dingen in beweging en kunnen verrassende resultaten opleveren. Ze kunnen leiden tot duurzame samenwerkingsverbanden en kunnen bijdragen aan de professionele groei van medewerkers. Idealiter helpen ze ook om leesbevordering structureel in te bedden op organisatieniveau en binnen het partnerschap. Daarom zet Iedereen Leest regelmatig in op piloottrajecten in bibliotheken, scholen of kinderopvang - zoals 'Boekstart voor kleuters', 'Leesjury-start' of 'Lezen op School'.

De vraag die vaak opduikt is: Wat na afloop van zo’n piloottraject? Wat nadat de middelen, mensen en tijd wegvallen? Soms betekent het dat het project (voorlopig) opgeborgen wordt. Maar vaak is er meer mogelijk dan gedacht, en kun je opgedane kennis en ervaring integreren in je werking, zij het in een andere vorm. Het doel is immers om ook een tijdelijk project te laten meetellen op lange termijn.

Een van de betrokken bibliotheken bij Boekstart voor kleuters is kenniscentrum ARhus in Roeselare, dat sterk inzet op samenwerking, positionering, professionalisering en innovatie op breder organisatieniveau. ‘Zo hebben we er bewust voor gekozen om ARhus niet te omschrijven als “bibliotheek” maar als “kenniscentrum”’, zegt directeur Yves Rosseel. ‘Meer nog dan op boeken, willen we als bib inzetten op geletterdheid in alle sectoren. Want wat heb je aan een boek als je niet kan lezen? Die brede positionering leverde ons vanaf het begin veel samenwerkingsverzoeken op. Daardoor bereiken we een ruim publiek. Daarnaast willen we blijven professionaliseren door doelen af te bakenen en beleidsplannen uit te zetten vanuit onze waarden en troeven.’

(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)

Ook Boekstart voor kleuters paste in die beleidsvisie. ‘Het piloottraject sloot aan bij de doelen taal- en leesbevordering, onderwijs, inclusie en co-creatie. Samenwerking stond daarbij centraal: met kinderen én hun ouders, scholen, Kind en Gezin, andere bibliotheken en Iedereen Leest.’ Om de materialen verder beschikbaar te stellen heeft ARhus een budget van 10.000 euro uitgetrokken. ‘Toch is dat geen langdurige oplossing’, stelt Rosseel. ‘Het is belangrijk om Boekstart voor kleuters structureel te kunnen verankeren binnen Boekstart en op de radar van de Vlaamse regering te zetten. Daarbij heb ik het niet alleen over de cultuursector, maar ook over overheidsdiensten die een budget voorzien voor maatschappelijke innovatie. Innoveren betekent namelijk: nieuwe verbindingen leggen tussen bestaande bouwstenen. Daarin speelt niet alleen technologie, maar ook informatie en communicatie een belangrijke rol. Lezen is met name een serum om nieuwe verbindingen te leggen, en bibs bieden dat aan.’

In het kader van de projectoproep ‘Lezen op School’ van het Departement Onderwijs en Vorming was Iedereen Leest trekker van een piloottraject waarbij 36 scholen werden ondersteund in het uitwerken van een kwalitatieve leesomgeving. Hierbij werden ook de pedagogische begeleidingsdiensten en de lokale openbare bibliotheken betrokken. Via een van de begeleide scholen kwam bib Genk in dit traject. De bib was ook partner in een ander LOS-traject, gecoördineerd door UCLL: ‘Bibber- en Lees’, waar ook Iedereen Leest bij betrokken was. Centraal in dit traject stond het werken aan een netwerk.

De bibliotheek van Genk zag het als een kans om een leesnetwerk op te richten, lezen op school te promoten en in te zetten op professionalisering. In de eerste plaats richtte het zich op leerkrachten uit het basisonderwijs met een hart voor boeken. Het bracht leerkrachten en bibliotheekmedewerkers samen om (online) ervaringen uit te wisselen en bood hen expertise aan om een krachtige leeseducatie uit te bouwen.

‘Toen Lezen op School in 2021 afliep, vertaalden we dat naar een nieuw project: Bib op school, zegt Viviane Dirckx, dienstleider van bib Genk. ‘Voordien bezochten we de scholen van Genk met een bibtruck om lezen op school fysiek zichtbaar te maken. Dat was een logistiek verhaal geworden, waarbij we als melkboer boekenpakketten afleverden, dus zochten we naar een meer inspirerend project ter vervanging. We overtuigden de scholen en het schepencollege van Bib op school en stelden een duidelijk mandaat en budget daarvoor op.’

(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)

De tijd en de middelen die vroeger naar de truck gingen, kwamen vrij om met Bib op school motiverende leesomgevingen te creëren, met aantrekkelijke leesplekken en een gevarieerde collectie op maat van de scholen. Daarvoor werkte de bibliotheek samen met de scholen uit het Lezen op School-netwerk. ‘Partnerschappen blijven een centrale rol spelen bij Bib op school’, zegt Dirckx. ‘Zo zijn er regelmatig netwerkmomenten met de leerkrachten, leescoaches, directies en experten. Vier jaar na de start van Lezen op School zijn er 24 scholen met een Bib op school en het leesnetwerk maakt daar integraal deel van uit. Die samenwerkingen verder uitrollen en uitbreiden naar secundaire scholen is ons grote toekomstdoel.’

Het meest recente piloottraject van Iedereen Leest is Leesjury-start, een extra Leesjury-groep voor kleuters tussen 2,5 en 4 jaar. Tijdens het eerste pilootjaar (’23-’24) namen 25 scholen en bibliotheken deel, in het tweede jaar (’24-’25) waren dat er 30. Ook bibliotheek Utopia in Aalst tekende in op de oproep, met als doel om zo nog actiever in te zetten op leesbevordering in het beleid. Het besloot om het piloottraject te combineren met de maandelijkse voorleessessies van een ander lopend project, Vertelstof. Dat laatste vertrekt van een boekenpakket en koppelt daar een verteldeken en bijpassend materiaal aan.

‘We koppelden het pilootproject aan een bestaand initiatief om het beter in te bedden in onze werking’, zegt Arnoud Van Der Straeten, diensthoofd van Utopia. ‘Het traject kwam net op het juiste moment, toen we het taal- en leesbeleid aan het uitzetten waren en we een leescoach konden aanwerven. Zo wilden we onze medewerkers nog meer professionaliseren, expertise uit verschillende teams samenbrengen en de hand reiken naar andere stadsdiensten en externe professionals uit de kinderopvang, het peuter- en kleuteronderwijs en de lerarenopleidingen. Door ons met partners te omringen, voelen we dat we niet alleen staan als bib. Expertise uitwisselen, elkaars werking versterken en nieuwe doelgroepen bereiken: dat is zo belangrijk.’