Auteurs delen verbindende verhalen in woonzorgcentra
Samenkomen rond een tekst en daarover in gesprek gaan. Dat is de kern van de leesgroepen van het Lezerscollectief. Tijdens Voorleesweek én Ouderenweek (16 tot 24 november 2024) kreeg dit ritueel een extra dimensie dankzij auteursbezoeken, wat leidde tot bijzondere ontmoetingen en ontroerende verhalen.
door Maya Toebat
Samen verhalen lezen en bespreken zorgt voor verbinding en bevordert persoonlijke groei, gelooft het Lezerscollectief. Daarom organiseert het regelmatige bijeenkomsten op meer dan 250 plekken in Vlaanderen en Brussel, gebaseerd op de ‘Samen Lezen’- methodiek. Bij die aanpak, ontwikkeld door Dr. Jane Davis, leest een begeleider een verhaal voor, waarna de deelnemers hun luisterervaringen uitwisselen. De tekst vormt het startpunt voor dialoog en reflectie. Zo'n gezamenlijke verkenning is bijzonder waardevol, zeker voor kwetsbare groepen zoals mensen met dementie. In het project 'Jouw Verhaal Telt' werkt Het Lezerscollectief daarom samen met Expertisecentrum Dementie Vlaanderen, Literatuur Vlaanderen en Cera om leesbegeleiders op te leiden in woonzorgcentra en dagverzorging.
Diezelfde missie om mensen via verhalen te verbinden, stond ook centraal tijdens de literaire activiteiten die in november 2024 plaatsvonden in heel Vlaanderen, in het kader van Boektopia. Iedereen Leest nam deel aan ‘Boektopia op toer’ met de focus op Voorleesweek (16 tot 24 november 2024). Onder het thema ‘Voorlezen verrijkt je wereld’ bracht het voorlezen naar een breed publiek, onder meer in ziekenhuizen, woonzorgcentra en kringwinkels. In de woonzorgcentra organiseerde het auteursontmoetingen samen met het Lezerscollectief. Peter Holvoet-Hanssen, Charles Ducal, Andy Fierens, Jo Claes, Diane Broeckhoven, Erika De Stercke, Qadir Nadery, Kristien Hemmerechts, Erna Schelstraete, Joke van Leeuwen, Maud Vanhauwaert, Marc Tritsmans, Max Temmerman, Rita Vrancken en Luuk Gruwez gingen voorlezen in 25 woonzorgcentra, waar het Lezerscollectief actief is. Ook VRT stuurde auteurs Anne Provoost, Joke Van Leeuwen, Diane Broeckhoven en Rachida Lambrabet op pad om te gaan voorlezen. Wij volgden enkele sessies mee.
Rust en poëzie
Woonzorgcentrum Van Lierde (Affligem) ontving zelfs twee bijzondere gasten. Met dank aan VRT deelden zowel radiopresentatrice Annelies Moons als auteur Joke van Leeuwen een verhaal met de bewoners. Beiden zijn fervente voorlezers. Zo leest Annelies Moons elke avond voor aan haar zoontje, en afwisselend lezen haar man en zijzelf ook aan elkaar voor in bed. ‘Dat is de beste manier om in slaap te vallen’, lacht ze, waarna ze een sprookje leest uit De meisjes van Annet Schaap. Ook Joke van Leeuwen leest graag voor, voor alle leeftijden. ‘Aan mijn zoon, die nu volwassen is, heb ik voorgelezen tot hij 12 jaar was’, zegt ze. ‘Dat was een fijn moment van samenzijn.’ Voor deze gelegenheid koos ze een tekst over de jeugd van de Argentijnse zangeres Mercedes Sosa, uit haar boek Beginnelingen.
“Aan mijn zoon, die nu volwassen is, heb ik voorgelezen tot hij 12 jaar was. Dat was een fijn moment van samenzijn.”
Tijdens deze momenten van verbinding en verstilling luistert en kijkt het publiek vol aandacht. Sommige bewoners lezen ook zelf een verhaal voor op het podium. Celesta Moens, bijvoorbeeld, had als kleuterjuf een vast voorleesritueel. Dan sloot ze de gordijnen en stak ze een kaars aan. Deze keer leest ze een volksverhaal voor zonder die attributen, maar met minstens evenveel inlevingsvermogen. Ook vrijwilliger Dirk komt erbij zitten. Hij brengt elke week klassieke muziek en bibliotheekboeken naar het woonzorgcentrum. Bovendien woonde zijn moeder vier jaar in WZC Van Lierde en had zij een enorme passie voor poëzie. Ze schreef zelfs haar eigen gedichten, waarvan Dirk er enkele voorleest.
Eindigen met een gedicht is een vast ritueel bij Samen Lezen, en die eer gaat naar leesbegeleider Eliane. Wekelijks leidt zij een samenleesgroep in het woonzorgcentrum. ‘Sommige mensen gaan achteraf in gesprek over de tekst, anderen komen alleen luisteren’, legt ze uit. ‘Sommige bewoners vallen zelfs in slaap en dat is ook oké. Vaak zijn dat degenen die hele dagen onrustig door de gangen lopen. De samenleessessies zijn eindelijk een moment dat ze tot rust kunnen komen.’
Knikkers en jurken
Van rust tot ontroering en verbazing: één tekst kan veel emoties in gang zetten. Ook Qadir Nadery opent ogen in de samenleesgroep van het dagactiviteitencentrum van WZC Hoge Vijf (Hasselt). Hij vertelt over zijn vlucht uit Afghanistan, die hij samen met auteur Leo Bormans optekende in de Knikkers van Qadir. Zijn verhaal begint in een dorp zonder school en elektriciteit in de bergen van Afghanistan. Er waren geen boeken of speelgoed, behalve acht knikkers, waarmee hij ‘bombardementje’ speelde. ‘De oorlog was nooit veraf. Ik kende niets anders’, vertelt hij.
Na de bevrijding van Afghanistan door de Verenigde Staten verhuisde Qadir naar Kabul, waar hij begon te werken in een Frans cultuurcentrum. Hij trouwde en kreeg drie kinderen, toen zijn vader op een dag belde dat hij moest vluchten. Hij werd verdacht van spionage omdat hij voor buitenlanders werkte. Tijdens een gevaarlijke tocht over de bergen verloor hij zijn zoon. De rest van het gezin ging verder en betaalde een smokkelaar om hen naar een veilig land te brengen. ‘Eerst mochten onze dochters niet mee omdat ze de groep zouden verraden, maar mijn vrouw had een idee: zolang we verhalen blijven vertellen, zullen ze stil zijn. Ze vertelde dat we op weg waren naar een trouwfeest. We kochten zelfs twee witte jurken voor de geloofwaardigheid.’ Hij graaft in zijn rugzak en haalt de jurken eruit.
Na een tocht met een levensgevaarlijk rubberbootje naar Griekenland, belandde het gezin in een opvangcentrum in Leopoldsburg. ‘Even later gingen onze dochters naar school, waar een feest zou plaatsvinden. De jongste vroeg: “Is dit dan het grote trouwfeest?”’ Qadir kon eindelijk knikken, al was zijn verhaal nog niet gedaan. In de jaren die volgden, kreeg het gezin vier keer negatief advies voordat de asielaanvraag goedgekeurd werd. Nochtans bleef hij ongelooflijk positief in het leven staan, wat de aanwezigen zichtbaar inspireert. Alsof het verhaal nog niet genoeg indruk maakte, sluit hij af met een lied in zijn moedertaal. ‘Wat een stem!’, klinkt het vanuit de groep.
Troubadour
Ook in WZC Mayerhof (Mortsel) wordt er niet alleen voorgelezen, maar ook gezongen. Tweewekelijks begeleidt Rik Holvoet een samenleesgroep in het woonzorgcentrum, en voor een keer nodigde hij zijn broer, dichter-troubadour Peter Holvoet-Hanssen uit. Voordat Peter Holvoet-Hanssen zal voordragen in de grote zaal, is er tijd voor een klassieke samenleessessie in kleine kring. Ook die ronde tafel zit goed vol om te luisteren naar Peters reuzenverhalen. Vol verbeelding vertelt hij over de Antwerpse reus Antigoon, die Brabo misleidde met liedjes, waarna hij zelf begint te zingen. Die muziek bracht hij om een reden binnen in zijn poëzie, legt hij uit. ‘In 2010 kwam ik een honderdjarige vrouw tegen, die zei: “Je gedichten zijn zware kost. Je moet mensen laten zingen.”’
In de grote zaal, gevuld met heel wat bewoners, gaat het er nog energieker aan toe. Met woorden, melodieën en allerlei attributen neemt Peter Holvoet-Hansen het publiek mee op een reis. ‘Dat is het wonderlijke van poëzie. Het ene moment zit je op je stoel en het volgende moment ben je in een andere wereld. Beeld je in dat je rond een brandend vuur zit. Of op de rotsen in Ierland, waar een man naar de zee kijkt en een lied zingt.’ Hij deelt papieren uit en samen met de zaal zingt hij de woorden. Daarna volgen gekende volksliederen en doen de glimlachende bewoners steeds luider mee.
Verhalen bij de koffie
In de bibliotheek van Londerzeel gaat het er gemoedelijker aan toe. Daar staat een tafel met koffie en chocola klaar in de zon, wachtend op literatuurliefhebbers uit de lokale dagactiviteitendienst, het woonzorgcentrum, een woonplek voor mensen met een beperking en andere geïnteresseerden. Sommige deelnemers groeten elkaar omdat ze hier regelmatig komen samenlezen. Anderen leren elkaar voor het eerst kennen. Josiane, bijvoorbeeld, is nieuw. ‘Het is nu al tof,’ zegt ze, ‘omdat ik een babbeltje heb kunnen doen, de tekst mag meenemen naar huis…’ (glimlacht)
Voor deze speciale editie leest auteur Diane Broeckhoven een van haar kortverhalen voor, over een vrouw die haar trouwring kwijtraakte. De tekst wordt uitgedeeld zodat wie wil, kan meevolgen. Sommige deelnemers kijken aandachtig naar het verhaal, anderen luisteren geboeid naar Diane, die tussendoor pauzeert om de aanwezigen toe te spreken. Wat denken zij dat er zal gebeuren? Wat zijn hun ervaringen? Het thema raakt een gevoelige snaar. Zo vertelt Eddie dat hij zijn trouwring niet meer kan dragen omdat zijn handen vergroeid zijn. ‘Ik ben mijn vrouw verloren’, zegt hij. ‘En het doet pijn om haar zelfs niet meer op die manier te kunnen meedragen.’
Eén verhaal triggert andere verhalen, die dankzij samenlezen naar boven kunnen komen. Door voor te lezen en naar elkaar te luisteren, ontstaat er namelijk een gemeenschap waarin iedereen zich gehoord en gezien voelt. Die momenten van samenzijn, reflectie en plezier zijn ontzettend kostbaar. Deelnemer Josiane is alvast enthousiast en wilt zeker terugkomen. ‘Da’s plezant, zo samenlezen’, zegt ze. ‘Dan voel ik mij de koning te rijk.’
Lees ook
Deel dit artikel: