De voorleesboekenkast van Chokri Ben Chikha
In de reeks 'De voorleesboekenkast' gaan we op bezoek bij enthousiaste voorlezers en hun kinderen. Wat zijn hun favoriete voorleesboeken? Hoe ziet hun voorleesritueel eruit? In deze aflevering duiken wij in de kast van theatermaker Chokri Ben Chikha. Die kreeg de voorleesmicrobe thuis niet mee en wilde een inhaalbeweging maken bij dochter Oya Latifa (22) en zoon Kaïs (11).
door Katrien Elen | foto's: Michiel Devijver
‘Ik ben opgegroeid in een problematisch gezin dat zijn draai niet vond in de samenleving. We stonden helemaal onderaan op de sociale ladder. Mijn moeder is analfabete, mijn vader heeft wel leren lezen en schrijven, maar hij hield afstand. Zo at hij nooit samen met ons aan tafel. Op die manier wilde hij zijn hiërarchische positie in het gezin handhaven. Voorlezen was bij ons thuis geen brug maar een paar oceanen te ver.’
Voetsporen vader
‘In films zag ik wel dat het er elders anders aan toe ging. Ik was jaloers op gezinnen waar wel voorgelezen werd. Tijdens onze jeugd zeiden mijn broers en ik daarom tegen onszelf dat wij het anders en beter zouden doen. Toen ik zelf vader werd, bleek echter dat ik van voorlezen ook geen prioriteit maakte. Ik werkte veel en hard, deed optredens en workshops in binnen- en buitenland. Die gulzigheid zal wel een combinatie van de West-Vlaamse volksaard en de genen van mijn vader geweest zijn.’
“Ik was jaloers op gezinnen waar wel voorgelezen werd. Tijdens onze jeugd zeiden mijn broers en ik daarom tegen onszelf dat wij het anders en beter zouden doen. Toen ik zelf vader werd, bleek echter dat ik van voorlezen ook geen prioriteit maakte.”
Verhaalcultuur
'Thuis heerste er wel een verhaalcultuur. Mijn vader vertelde tot mijn achtste kleurrijke cowboyverhalen over hoe hij de eerste native treinconducteur was in Tunesië en hoe hij het in zijn beginjaren in België bont maakte met drank en vrouwen. Tot op een bepaald moment was hij heel openhartig tegen mij. Maar ook mijn moeder stopte nooit met beeldrijke verhalen te vertellen. Het artistieke heb ik van haar.'
'Hoewel hun verhalen gestoeld waren op de werkelijkheid, werden ze altijd aangedikt en uitvergroot. Als ik die verhalen op school vertelde, zeiden mijn klasgenoten: 'Je bent aan het liegen'. In Tunesië, waar we onze zomervakanties doorbrachten, wordt een overdrijving echter niet beschouwd als een leugen maar in België moet je een verhaal blijkbaar zo waarheidsgetrouw mogelijk vertellen.'
Voorleesmama
'Het zijn vooral de moeders van mijn kinderen die kinderboeken hebben binnengebracht in ons gezin. Zij zijn beiden heel erg belezen en lezen een roman op een paar dagen uit terwijl ik de hele zomer doe over een paar boeken. Ik ben immers dyslectisch en lees traag. Mijn vriendin Eline vindt het ook echt leuk om uit te pluizen wat dé kinderboeken van het moment zijn.'
'Toch heb ik geprobeerd om voor te lezen. Zo heb ik als alleenstaande vader bij mijn dochter heel vaak naar het sprookje van Pinokkio van Carlo Collodi gegrepen. In die periode kon ik me identificeren met Gepetto. De angst dat het kan mislopen met je kind en dat opvoeden een kluwen is, vond ik heel herkenbaar. De satire en de allegorie op de burgerlijke samenleving waren daarenboven mooi meegenomen.'
Arabische verhalen
'Tunesische kinderboeken heb ik nooit voorgelezen. Mijn kinderen nemen het me wel eens kwalijk dat ik hen te weinig Arabische verhalen à la sprookjes van duizend-en-één-nacht heb meegegeven. Mijn zoon vraagt ook constant naar verhalen over mijn familie. Volgens hem ging mijn leven als kind er hilarisch en surrealistisch aan toe.'
“Het probleem is trouwens niet dat één verhaal over een blank kind gaat. Wat wel stoort is de opeenstapeling van kinderverhalen en televisiereeksen zonder rolmodellen met een migratieachtergrond. Toch wil ik daar niet gefrustreerd over doen.”
Herkenning
'Doordat mijn afkomst zo complex is en vol paradoxen zit, heb ik bij kinderboeken vaak het gevoel: dat is mijn wereld niet. Daardoor heb ik me er wellicht minder in verdiept dan mijn partners. Het probleem is trouwens niet dat één verhaal over een blank kind gaat. Zo spreekt het sprookje Alleen op de wereld me wel aan. Het thema van de maakbaarheid van je familie is universeel. Wat wel stoort is de opeenstapeling van kinderverhalen en televisiereeksen zonder rolmodellen met een migratieachtergrond. Toch wil ik daar niet gefrustreerd over doen. De afwezigheid van herkenbare verhalen heeft immers mijn verbeelding enorm vergroot. En die verhalen gaan er komen, of we dat nu graag willen of niet. De samenleving wordt gewoon diverser. Ik geloof bovendien in een meervoudige identiteit zoals de Frans-Libanese Amin Maalouf die omschrijft en waarover ik het heb in Zoo Humain. De Blijde Terugkeer van de Barbaar. Er zit zowel iets Vlaams als niet-Vlaams in mij. Als één deel vibreert dan trilt het geheel. Vergelijk het met een slag op een trom: je slaat op één deel en de hele trom resoneert.'
'Een andere reden waarom ik weinig opheb met kinderboeken is de sterk conflictueuze opvoeding die ik kreeg. Als je zo opgroeit, dan spreken kinderverhalen je niet aan. Dan lijkt het of die naïeve verhalen je in je gezicht uitlachen.'
Belangrijk
'Ik vind het wel belangrijk dat mijn kinderen graag lezen. Mijn dochter heeft echter meer met beeld. Af en toe probeer ik haar een boek van Arnon Grunberg in de handen te duwen. Onlangs is het me gelukt om haar te overtuigen tijdens een saaie vakantie in Tunesië. Helaas was het geen vonk naar meer, maar wie weet... Mijn zoon is wel een lezer. Zijn moeder leest hem ook nog regelmatig voor.'
Geen luxe
'Wat voor mij de criteria zijn van een goed kinderboek? Eerst en vooral mag de plot niet voorspelbaar zijn. Verder heb ik een hekel aan moraliserende en betuttelende verhalen. Kinderboeken mogen gerust conflicten zichtbaar maken en de complexiteit van de samenleving tonen. En dan bedoel ik niet de K3-diversiteit 'van Afrika tot in Amerika'. Kinderen kunnen veel meer aan dan je denkt. Ze groeien soms op tussen tientallen verschillende nationaliteiten in hun klas, ze weten echt wel wat er gebeurt in de samenleving.'
'Als kinderen in kwetsbare gezinnen toegang hebben tot boeken waarin ze zich kunnen herkennen en waarin ze ook lezen over conflict, kan dit - zonder overdrijven - hun redding zijn. Mijn verbeelding heeft mij althans doorheen mijn jeugd geholpen. Om een crisissituatie te overleven heb je verbeelding nodig. Zo las ik in Cette aveuglante absence de lumière van de Frans-Marokkaanse Tahar Ben Jelloun over de onmenselijke omstandigheden in de gevangenis van Tazmamart in Zuid-Marokko. De politieke gevangenen die er niet knettergek werden, waren zij die verhalen vertelden. Boeken zijn dus geen luxe.'
“Ik heb een hekel aan moraliserende en betuttelende verhalen. Kinderboeken mogen gerust conflicten zichtbaar maken en de complexiteit van de samenleving tonen. Kinderen kunnen veel meer aan dan je denkt.”
Vier boekentips
- Wij gaan op berenjacht van Michael Rosen: 'Het idee is heel goed en het verhaal over een familie die op jacht gaat, begint herkenbaar. Wat er voor mij niet klopt, is dat ze bang worden en terugkeren naar huis. Dat angstige heb ik weinig gehad. Ik heb vaak risico’s genomen in het leven. Het einde vind ik dus te burgerlijk. 'We waren beter thuis gebleven’ kan toch niet de boodschap zijn van een avonturenverhaal.'
- Alleen op de wereld van Hector Malot: 'Als jongere sprak het verhaal me sterk aan. Vooral de mogelijkheid om je eigen familie te creëren raakte me.'
- Pinokkio van Carlo Collodi: 'Je kunt het verhaal, en dan bedoel ik niet de brave Disney- versie, op zovele wijzen lezen en interpreteren. Het is zowel herkenbaar voor kinderen als volwassenen. Het moraliserende vingertje negeer je best.'
- Ali, de guerrillero van René Swartenbroeckx: 'Dankzij dit boek over de pijnlijke Palestijnse kwestie ben ik zelf graag beginnen lezen. Het was mijn lerares zedenleer in het tweede middelbaar die me hiertoe heeft aangezet.'
Deel dit artikel: