De leeswereld van Telidja Klaï
'Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Telidja Klaï, ontwikkelingspsychologe.
door Matthias M.R. Declercq
‘Dit is ‘m’, zegt Telidja. Uit haar handtas haalt ze een boek met een weinig aantrekkelijke cover. ‘Psychologie van de adolescentie (onder redactie van Marcel van Aken en Wim Slot) is mijn bijbel. Begin jaren negentig, als studente aan de VUB, was dit het lesboek voor het vak ontwikkelingspsychologie, wat toen al mijn aandacht trok. Sindsdien heb ik iedere nieuwe uitgave gekocht, gelezen en bijgehouden’ Telidja klapt het boek open. ‘Dit blijkt al de 26ste druk te zijn. Het is academische literatuur waarin ik nog vaak blader of dingen opzoek.’
Telidja Klaï is aanbodsverantwoordelijke en ontwikkelingspsychologe bij Ketnet. Ze schreef ook een boek over pubers. ‘Bij het maken of begeleiden van tv-programma’s val ik vaak terug op dit oerboek: het is het fundament van mijn grote passie voor pubers, maar evengoed voor kleuters. Dat zijn de twee leeftijden waarop ze denken dat de wereld om hen draait. Dit boek legt uit hoe de cognitie van adolescenten in elkaar steekt en hoe je daar kan op inspelen. Wat de kleuters betreft: ook daarover heb ik een bijbel,Ontwikkelingspsychologie I van Robert S. Feldman. Ontzettend interessant.’
“Bij het maken of begeleiden van tv-programma’s val ik vaak terug op het oerboek ‘Psychologie van de adolescentie’: het is het fundament van mijn grote passie voor pubers, maar evengoed voor kleuters.”
Algerije
‘Ik ben altijd in het Nederlands voorgelezen door mijn moeder in een gezin met een Franstalige vader. Hij was een tiener met tuberculose toen hij vanuit Algerije in Frankrijk arriveerde en in een sanatorium in Parijs terechtkwam. Uiteindelijk bouwde hij een leven uit in België, aan de zijde van mijn prachtige blonde moeder met helderblauwe ogen. Vader kon niet lang naar school, moeder ook niet. Die kans kregen ze niet. Ze leerden elkaar kennen in de diamantindustrie, waar vader als diamantbewerker z’n centen verdiende en moeder als sorteerster. Altijd hebben ze mijn zus en mij gesteund en aangemoedigd. Vader las veel, vooral kranten en boeken over de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog tegen de Franse bezetter. Hij heeft ook in de Koran gelezen, als praktiserend moslim. Mijn moeder leest boeken van Susan Wiggs en houdt van detectives. Het is mooi om zien hoe ze al meer dan 55 jaar harmonieus samenleven, een moslimman met Algerijnse roots en een atheïstische Vlaamse vrouw uit Ekeren. Het zoeken naar een evenwicht was niet altijd makkelijk, maar het is hen wel gelukt. Mijn zus en ik zijn daar het resultaat van.’
‘Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk voorlezen was in mijn jeugd. Je kan daar overigens niet vroeg genoeg mee beginnen. Voorlezen gaat verder dan het aanleren van nieuwe woorden, het gaat over taalontwikkeling en taalbegrip. Doordat de nieuwe woorden deel uitmaken van een verhaal, snappen kinderen heel snel wat een nieuw woord in die context betekent. Je moet het niet uitleggen. Dat gebeurt automatisch. Voorlezen stimuleert ook de concentratie. Lezen vertraagt de snelle wereld waarin kinderen opgroeien. Het stopt de tijd. Bovendien is voorlezen belangrijk voor de hechting, hetzij in de ouder-kind-relatie, maar evengoed met grootouders of begeleiders. Je neemt je kind letterlijk op de schoot en neemt die mee een verhaal in. Het kind voelt de warmte, de affectie, het contact. En wat misschien nog het belangrijkste is van allemaal: lezen stimuleert de fantasie.'
Wolken wenen
‘In een mensenleven ligt het hoogtepunt van de fantasie in de kleutertijd. Dan dicht je de gaten in de cognitie met je verbeelding. Animisme is een van de technieken. Loopt een kind tegen de tafel, dan zegt het: “Stoute tafel.” Alsof die tafel een ziel heeft. Als het dondert, dan zijn de wolken ruzie aan het maken, als het regent zijn de wolken aan het wenen. Een berg? Dat is het resultaat van iemand die ooit een put groef en is blijven graven. “Waarom?”, vraagt een kleuter de hele tijd. Waarom? Hoe meer je kinderen voorleest, hoe groter hun fantasie, hoe groter hun vermogen om creatieve oplossingen te bedenken. Een kind leert out of the boxdenken dankzij de verbeelding. Dat zorgt voor zelfredzaamheid, voor kinderen die later met beide voeten in de wereld staan. Dat is van onschatbare waarde en wordt te weinig benadrukt.’
Horizontaal
De Leeswereld van Telidja Klaï staat in het teken van jongeren. Ze blijft academische literatuur lezen, over tabletgebruik bijvoorbeeld of de rol van sociale media: ‘De wereld van jongeren is in niks te vergelijken met hoe die er tien jaar geleden uitzag.’ Toch is er voor Telidja ook ruimte voor ontspannende literatuur. Liefst op een camping met een beperkt wifi-signaal.
‘Vakantie is mijn ideale leesmoment’, zegt ze. ‘Dan laat ik me meenemen door Jill Mansell, Katherine Pancol of Liane Moriarty. Grote kleine leugens en Drie wensen zijn fantastische boeken van Moriarty. De vakantie breng ik het liefst horizontaal door. (lacht) Toch is er meer dan alleen ontspanning. Recent las ik De meeste mensen deugen van Rutger Bregman. Het werd me door zoveel mensen aangeraden dat ik overstag ging. Als psychologe is dat een prikkelende titel, waar ik zelf ook in geloof. Ik loop nog liever met mijn kop tegen de muur dan ervan uit te gaan dat de meeste mensen slecht zijn, want dan krijgt alles een zwarte lading.’
‘Het belangrijkste wat lezen me heeft geleerd, is het besef dat er altijd andere perspectieven zijn. Dat ieder zijn eigen waarheid heeft. De andere vrouw van Michael Robotham heeft me de ogen geopend. Het gaat over een koppel -man en vrouw- en een andere vrouw die plots opduikt. Aanvankelijk heb je de neiging om de nieuwkomer te veroordelen, of de man, om je later op de partner van die man te richten en uiteindelijk te beseffen dat ieder perspectief een ander verhaal heeft. Zo’n boek leert je bovendien hoe krachtig empathie is en hoe je van lezen toleranter wordt. Een boek is een venster op de wereld. Dat is de kracht van lezen, ook voor kinderen: wie begrijpt, of probeert te begrijpen hoe de ander denkt, heeft meer inzicht en staat sterker in zijn of haar schoenen. Het is niet anders: ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk (voor)lezen is. Begin er zo vroeg mogelijk mee. Nu. Doe het.’
Deel dit artikel: