De leeswereld van Filip Joos

De geniale vriendin van Elena Ferrante. Dat werd ’m. Twee jaar geleden, in juni, gooide Filip Joos zijn spullen in een reiskoffer en keek peinzend naar zijn boekenkast, thuis in Antwerpen. Joos zocht een roman als metgezel voor de komende omzwerving door Frankrijk tijdens het Europees Kampioenschap voetbal. Want dat is het: een omzwerving. Een voetbalcommentator is een nomade. Die heeft een microfoon en reist van het ene stadion naar het volgende hotel in weer een andere stad. Dan helpt een boek om te ontsnappen.

Ferrante dus, pseudoniem van de 65-jarige Domenico Starnone. Die verhaalt het leven van twee meisjes - Raffaella Cerrullo (Lila) en Lenuccia Greco (Elena) - in De Napolitaanse romans, een vierdelige cyclus. Joos haakte zijn vinger in de boekenrug en gooide De geniale vriendin bovenop zijn kleren in de reiskoffer. Twee meisjes als medicijn voor een legioen aan mannen. ‘Ik dacht het wel te redden met het eerste deel’, zegt hij. ‘De geniale vriendin, goed 330 pagina’s, leek me net dik genoeg om het tot de finale van het toernooi uit te zingen.’

Op het Europees Kampioenschap was Elena Ferrante uitgelezen en België al uitgeschakeld. Wales speelde de halve finale tegen Portugal en niet België. ‘Ik heb geen traan gelaten om die uitschakeling. Zal ik ook nooit doen. Het is en blijft maar voetbal’, zegt Joos. Het volk was niettemin ontgoocheld en wrokkig. Journalisten maakten zich op voor vertrek en bondscoach Marc Wilmots zag een pijlenregen op zich afkomen. Filip Joos bleef in Frankrijk om de rest van het toernooi te verslaan. Hij kampte met een ander probleem. ‘Hoe geraak ik aan het tweede deel van de Napolitaanse romans? Dat was de vraag. Ik heb Italiaans gestudeerd en wilde de cyclus van Ferrante ook verder in het Italiaans te lezen. Het boek laten leveren op hotel was niet mogelijk, want ik trok verder van stad naar stad. De Italiaanse versie was niet te vinden in lokale boekhandels. Dus plots stond ik daar, in de Rue Rabelais, in het centrum van Lyon, onderweg naar de halve finale Portugal-Wales. Ik belde aan bij een man die zijn exemplaar van De nieuwe achternaam online aanbood. In het Italiaans, jawel. Op de stoep gaf hij me het boek in handen en haalde een schaar boven. Hij knipte een stukje van de eerste bladzijde en zei: ’Dat is voor de belastingen.’ Ik begreep er niks van, maar ik had het boek wel te pakken. Prachtig. Ik was gewapend voor de rest van het EK.’

‘Ik ben opgegroeid in een talig gezin. Vader was houthandelaar en las geen boeken, maar moeder bracht ons als lerares Nederlands en Engels wel naar de bibliotheek. Daar ontdekte ik onder andere Pietje Puk, Hans Andreus en Tonke Dragt. Taal heeft me nooit losgelaten en leidde me richting Frans en Italiaans aan de universiteit. Ik studeerde af als vertaler-tolk met een vertaling van een boek uit 1601, een verhaal in de stijl van Tijl Uilenspiegel. Ik won er de ‘Prijs Maria Barones Verstraeten’ mee, die werd uitgereikt op een academische zitting. Dat leverde me 20.000 Belgische frank op, waarop ik zei: ‘Daarmee koop ik een ticket voor FC Barcelona - Fiorentina. Dat viel daar nogal op een koude steen, moet ik zeggen (lacht).’

‘Ik hoopte op een leven als literair vertaler. De Nederlandse vertaling van ’Oceaan van een zee’, van de toen nog onbekende Italiaan Alessandro Baricco, zou mij toegang verschaffen tot een grote uitgeverij. Dacht ik. Er restten mij nog vijftien pagina’s toen ik op dat boek stootte in een boekenwinkel, gloednieuw, naar het Nederlands vertaald. Vreselijk. Ik heb het sindsdien niet meer gelezen.’

Misschien wordt het werk van Filip Joos zelf ooit vertaald naar het Italiaans. Al jaren schrijft hij voetbalverhalen. Columns die verder reiken dan de grasmat en de wereld blootleggen waarin het voetbal gedijt. Die verhalen zijn kundig geschreven en wat daarin opvalt: het vertelplezier. Joos doet op papier wat een voetballer doet op gras: hij brengt je aan het dromen. Over wat was en niet meer is. Of toch. Er is nog hoop en schoonheid.