Zes bouwstenen van een kwalitatieve leesomgeving
Een stimulerende leesomgeving op school of in de kinderopvang is cruciaal doorheen de leesontwikkeling van kinderen en jongeren. Maar waaruit bestaat een kwalitatieve leesomgeving nu precies? Welke rol speelt de volwassene als leesbevorderaar? Welke partners bieden hulp? Zes bouwstenen zetten je op weg.
Een kwalitatieve leesomgeving nodigt kinderen en jongeren uit om te lezen en te blijven lezen. Zo’n omgeving kenmerkt zich in de eerste plaats door de aanwezigheid van boeken, maar ook de helpende volwassene is belangrijk om kinderen te ondersteunen in zijn leesontwikkeling. Zes bouwstenen – die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn – voor een kwalitatieve leesomgeving spelen hierop in. Dit artikel focust op de leesomgeving in de kinderopvang of op school, maar enkele bouwstenen zijn ook relevant voor een leesomgeving thuis of in de bibliotheek.
(De tekst gaat verder onder het schema met de zes bouwstenen.)
1. Een gevarieerd en aantrekkelijk boekenaanbod
De aanwezigheid van boeken is onontbeerlijk in een leesomgeving. Rondslingerende boeken of boeken op schappen zorgen dat boeken als ‘fysiek item’ een plek krijgen in de leefwereld van kinderen. In de kinderopvang zorgt de eerste boekgewenning voor een vertrouwdheid met en herkenbaarheid van boekjes, later op school zorgt het dat leerlingen sneller naar een boek grijpen om erin te bladeren of erin te lezen.
Een boekencollectie is best ook divers samengesteld met verschillende genres en voor alle leeftijden. Kinderen moeten er boeken vinden die aansluiten op hun interesses en voorkeuren (sport, avontuur of geschiedenis, maar ook dik of dun, met of zonder illustraties …). De verhalen mogen een beetje complex zijn met rijke taal, zodat ze uitdaging bieden conform de leesniveaus van kinderen. Verhalen moeten zowel voor herkenning (van de eigen culturele identiteit) als erkenning (het inleven in de ander) zorgen. Laat kinderen zelf kiezen welk boek ze willen lezen of laten voorlezen, en ondersteun hen daarin – een handig instrument hiervoor is Boekenzoeker. Het boekenaanbod houdt ook rekening met verschillende noden: aangepast leesmateriaal zoals luister- of digitale boeken, boeken in meerdere talen …
Deze bouwsteen vergt van de professional een goede kennis van het boekenaanbod voor kinderen en jongeren. Daarnaast maakt de volwassene tijd voor lezen en (interactief) voorlezen en praten ze met kinderen over boeken om leesbegrip, (diepere) leesontwikkeling en leesmotivatie aan te sterken.
2. Toegankelijke, zichtbare leesplekken
Naast de aanwezigheid van boeken is het zinvol om als school of kinderopvang na te denken over plekken waar er (voor)gelezen kan worden en over hun inrichting. Een aparte, rustige plek geeft het signaal aan kinderen dat lezen een rustmoment is. Denk er nog kussens of zitzakken bij om het extra knus te maken. Ook de aankleding is belangrijk: affiches van leescampagnes of van bekende personages uit boeken, foto’s van lezende kinderen, een prikbord met citaten of boekentips …
“Een leesplek kan als een prikkelende leeromgeving functioneren. Ruimtes zetten aan tot informeel leren.”
Een leesplek kan als een prikkelende leeromgeving functioneren. Ruimtes zetten aan tot informeel leren: denk maar aan bibliotheken of musea, en hoe deze omgevingen inspelen op de beleving van de bezoeker op verschillende vlakken: esthetisch, didactisch … Een knusse leesplek zoals een tentje met een kussen geeft kinderen een heel ander gevoel dan een boek te lezen aan een schoolbank.
3. Tijd en aandacht voor leesmotivatie en leesplezier
Leesplezier en leesmotivatie worden vaak in één adem genoemd. Leesplezier is echter een van de vele drijfveren voor kinderen en jongeren om vaker te lezen. Leesmotivatie is dan weer een complexer begrip dat ent op enkele psychologische basisbehoeften. Het artikel ‘Hoe bevorder je intrinsieke leesmotivatie?’ gaat hier dieper op in.
Belangrijk is dat het belang van leesmotivatie en leesplezier erkend wordt. Beide dragen bij tot een positieve leesattitude en resulteren op langere termijn ook in betere leesvaardigheid. Met een uitdagend boekenaanbod – want geen enkel kind is gebaat bij makkelijke teksten of verhalen – stimuleer je de competentie van kinderen en hun verbondenheid bij lezen. Leesplezier staat dus niet synoniem voor vermakelijkheid.
4. Betrokkenheid van kinderen en ouders
Als kinderen betrokken worden bij de leesomgeving in de kinderopvang of op school, voelen ze zich ook betrokken bij lezen. Die betrokkenheid stimuleer je door kinderen o.a. zelf te laten kiezen welke boeken ze willen voorlezen of laten voorlezen. Maar ook mee nadenken over de inrichting van een leesplek of over welke titels er zeker niet mogen ontbreken in de klasbib zijn voor (iets oudere) kinderen een betekenisvol engagement.
Als professional in de kinderopvang of op school kan je ouders ondersteunen in hun rol als leesbevorderaar en hen te betrekken bij verschillende leesinitiatieven. Nodig hen ook uit om te komen voorlezen – ook in hun eigen thuistaal – en misschien zijn er wel ouders die een actievere rol willen opnemen bij leesacties of de boekenaankoop. In 2020 focuste de Voorleesweek op ouderbetrokkenheid en deelde tips voor scholen en bibliotheken. Daarnaast is ook het goed om ouders tijdig te informeren over de leesontwikkeling van hun kind: grijpt het kind in de kinderopvang spontaan naar boekjes, welke boeken leest het kind graag op school …
5. Samenwerkingen met partners zoals de openbare bibliotheek en boekhandel
Een kwalitatieve leesomgeving schep je niet van de ene dag op de andere. Tegelijkertijd doe je dit ook niet alleen. De openbare bibliotheek is dé lokale partner bij uitstek die scholen en kinderopvanginitiatieven kan ondersteunen in hun uitbouw van een kwalitatieve leesomgeving. De bib heeft expertise in het boekenaanbod voor 0 tot 18 jaar en weet hoe je per leeftijdsfase verschillende leesinitiatieven op poten zet. En ook boekhandelaars beschikken over voldoende kennis van het boekenaanbod.
Bibliotheekbezoeken zijn dan weer uitgelezen momenten waarop kinderen vertrouwd geraken met de brede werking van de bib. Ga je meermaals met je klas of groep naar de bib, dan kunnen kinderen steeds beter op zoek gaan in de bib naar een boek dat ze willen lezen. Voorzie dan ook voldoende tijd bij zo’n bibliotheekbezoek. Ook andere activiteiten in de bib zoals auteurslezingen, workshops met illustratoren, voorleesmomenten e.a. werken leesbevorderend.
6. Uitwerking van een structureel leesbeleid
Om duurzaam te bouwen aan een kwalitatieve leesomgeving, werk je best ook een structureel leesbeleid uit. Zo’n beleid kan de gemeenschappelijke visie op lezen van de school of kinderopvang bevatten, door bijvoorbeeld dagelijks of meermaals per week tijd te maken voor lezen en leesplezier. Een leesbeleid heeft ook aandacht voor de verschillende ontwikkelingsfases van kinderen: van boekgewenning en voorlezen tot leren lezen en praten over boeken. Ook de samenwerking met de lokale bibliotheek, (groot)ouders, de boekhandel en andere lokale partners kan hier een plek krijgen, evenals deelname aan bovenlokale leesbevorderingscampagnes en -initiatieven.
Een leesbeleid is geen document dat, eenmaal opgesteld en gelezen, in de kast hoort te verdwijnen. Idealiter is het een monitoringsinstrument voor het team van professionals op school en in de kinderopvang dat hen helpt om de verschillende bouwstenen van een kwalitatieve leesomgeving uit te werken. Het voorziet ook middelen en tijd voor de realisatie van een kwalitatieve leesomgeving met blijvende aandacht voor professionalisering van het team op regelmatige basis.
In de praktijk
De voorbije schooljaren coördineerde Iedereen Leest enkele piloottrajecten in scholen waarbij de kwalitatieve leesomgeving centraal stond. Uit die trajecten kwamen inspirerende praktijkvoorbeelden en inzichten over de zes bouwstenen die in een filmpje hieronder worden vermeld.
(Lees verder onder het filmpje.)
Ook voor de kinderopvang zette Iedereen Leest al enkele tips voor een voorleesomgeving op rij. Momenteel loopt er een piloottraject in kader van Boekstart met kinderopvanginitiatieven en bibliotheken uit twaalf gemeenten. Samen bouwen zij stapsgewijs aan een kwalitatieve leesomgeving. Bekijk hieronder het verslag van de startdag.
Lees ook
Deel dit artikel:
